Του Paul Iddon
Πρόσφατη έκθεση αποκάλυψε αυτό που πολλοί υποπτεύονταν εδώ και καιρό: το Ισραήλ δεν θέλει να αποκτήσει η Τουρκία το αμερικανικό F-35 Lightning II και έχει ασκήσει κρυφά πιέσεις στην Ουάσινγκτον να μην προχωρήσει στην πώληση του μαχητικού stealth 5ης γενιάς στην Άγκυρα. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους το Ισραήλ δεν θέλει το μοναδικό κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ στη Μέση Ανατολή να αποκτήσει αυτό το εξελιγμένο αεροσκάφος. Κυριότερος είναι ότι το Ισραήλ θέλει να διατηρήσει το ποιοτικό του στρατιωτικό πλεονέκτημα έναντι μιας περιφερειακής δύναμης με την οποία βρίσκεται όλο και περισσότερο σε αντιπαράθεση, ιδίως στη Συρία.
Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει ασκήσει πιέσεις στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο για να μην προχωρήσει στην πώληση F-35 στην Τουρκία, ανέφερε πρόσφατα το Middle East Eye.
Η Τουρκία συμμετείχε στο πρόγραμμα Joint Strike Fighter, αλλά μετά την παραλαβή των S-400 από τη Ρωσία το 2019 οι ΗΠΑ την "μπλόκαραν" από την απόκτηση των μαχητικών F-35. Την επόμενη χρονιά η Ουάσιγκτον επέβαλε κυρώσεις στη στρατιωτική βιομηχανία της Τουρκίας. Μέχρι το 2019, η Άγκυρα ήθελε να αγοράσει 100 F-35. Σήμερα θέλει 40.
Η Άγκυρα ελπίζει ότι η νέα κυβέρνηση Τραμπ θα άρει την απαγόρευση βρίσκοντας κάποιο συμβιβαστική λύση όσον αφορά τους ρωσικούς S-400.
Η αντίθεση του Ισραήλ σε αυτό το deal θα μπορούσε να είναι ακόμη ένα σοβαρός λόγος για να μην πραγματοποιηθεί η αγοραπωλησία, ακόμα και αν ΗΠΑ και Τουρκία καταλήξουν σε λύση για τους S-400.
Το Ισραήλ και η Τουρκία βρίσκονται σε ευθεία αντιπαράθεση για τη Συρία μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, αφού η Τουρκία θέλει να αναπτύξει στρατιωτικές δυνάμεις μετά από πρόσκληση της νέας κυβέρνησης στη Δαμασκό, εξέλιξη που το Ισραήλ αντιλαμβάνεται ως εν δυνάμει απειλή. Το Ισραήλ έχει εκφράσει την αντίθεσή του βομβαρδίζοντας τις συριακές αεροπορικές βάσεις όπου η Τουρκία σχεδιάζει να αναπτύξει drones μεγάλου βεληνεκούς και συστήματα αεράμυνας.
Οι δύο χώρες διαπραγματεύονται προς το παρόν για την περίπτωση του Αζερμπαϊτζάν, επιδιώκοντας μια συμφωνία αποσυμφόρησης, ίσως όχι διαφορετική από αυτή που το Ισραήλ είχε συνάψει στο παρελθόν με τον ρωσικό στρατό μετά την επέμβαση στη Συρία ύστερα από πρόσκληση του Άσαντ το 2015. Και οι δύο θέλουν να αποφύγουν πιθανές συγκρούσεις μεταξύ των ισχυρών στρατών τους στη Συρία. Παρόλα αυτά, το Ισραήλ θεωρεί ότι η Τουρκία που τοποθετεί "στρατιωτικά ερείσματα" στην κεντρική Συρία αποτελεί στρατηγική απειλή. Αυτό σημαίνει ότι η ένταση μεταξύ τους ενδέχεται να συνεχιστεί, ακόμη και αν τα δύο κράτη καταφέρουν να δομήσουν έναν αποτελεσματικό μηχανισμό αποκλιμάκωσης.
Στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, Ισραηλινοί τεχνικοί εκσυγχρόνισαν τα παλαιότερα αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη F-4 Phantom II που διέθετε η Τουρκία, τα οποία ακόμα εκτελούν αποστολές, καθώς και τα άρματα μάχης M60 Patton. Η Τουρκία επέτρεψε σε Ισραηλινούς πιλότους μαχητικών αεροσκαφών να εκπαιδεύονται στον εναέριο χώρο της. Ακόμη και νωρίτερα, το Ισραήλ είχε φιλικούς δεσμούς με την Τουρκία στο πλαίσιο του δόγματος της "Συμμαχίας της Περιφέρειας" που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1950, στο πλαίσιο του οποίου επιδίωκε σχέσεις και στρατηγικούς δεσμούς με μη αραβικές χώρες πέριξ της Μέσης Ανατολής. Εκτός από την Τουρκία, και το προεπαναστατικό Ιράν ήταν σύμμαχος του Ισραήλ υπό την εξουσία του τελευταίου Σάχη.
Έτσι, το Ισραήλ δεν είδε ως απειλή ούτε το Ιράν του Σάχη που απέκτησε προηγμένα αμερικανικά μαχητικά 4ης γενιάς F-14 Tomcat τη δεκαετία του 1970 ούτε την Τουρκία που εκσυγχρόνισε την αεροπορία της με F-16 στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Εκείνα τα χρόνια, το Ισραήλ ανησυχούσε πολύ περισσότερο για την απώλεια του ποιοτικού στρατιωτικού του πλεονεκτήματος έναντι των γειτονικών του αραβικών κρατών.
Μετά την ειρηνευτική συμφωνία-ορόσημο μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ το 1979, το Κάιρο συχνά παραλάμβανε αμερικανική βοήθεια και μεγάλες ποσότητες αμερικανικού στρατιωτικού υλικού. Η Αίγυπτος βρέθηκε σε ένα "ψυχροπολεμικό" κλίμα με το Ισραήλ, και η Ουάσιγκτον δεν την προμήθευσε ποτέ με συστήματα ή όπλα τόσο προηγμένα όσο αυτά που πούλησε στο Ισραήλ. Έτσι, ακόμη και όταν η Αίγυπτος δημιούργησε σταδιακά τον τέταρτο μεγαλύτερο στόλο F-16 παγκοσμίως, δεν της δόθηκε το πράσινο φως να αγοράσει τους μεγάλου βεληνεκούς πυραύλους αέρος-αέρος AIM-120 AMRAAM που αγόρασε το Ισραήλ. Οι ΗΠΑ απέρριπταν σταθερά τα αιτήματα του Καΐρου για τα F-15 λόγω της συνεννόησης με το Ισραήλ. Υπήρχαν ενδείξεις τα τελευταία χρόνια ότι οι ΗΠΑ μπορεί τελικά να πουλήσουν στην Αίγυπτο αυτό τον τύπο μαχητικού, αλλά τελικά αυτό έγινε μόνο όταν το Ισραήλ απέκτησε έναν σημαντικό -αριθμητικά- στόλο F-35 Lightning II 5ης γενιάς, τα οποία το Κάιρο δεν μπορεί να αγοράσει. Σε αντίθεση με την Αίγυπτο, η Τουρκία μπορούσε επί πολλά χρόνια να αγοράσει αμερικανικό οπλισμό "Α' Κατηγορίας", συμπεριλαμβανομένων των F-35, πριν από το "μπλόκο" του 2019.
Υπήρχαν εξαιρέσεις στις οποίες η Ουάσινγκτον αγνόησε τους ισραηλινούς φόβους. Παρά τις επανειλημμένες ισραηλινές αντιρρήσεις, οι ΗΠΑ πούλησαν στη Σαουδική Αραβία αεροσκάφη F-15 και Boeing E-3 Sentry στις δεκαετίες του 1970 και 1980. Η Ουάσινγκτον πούλησε ακόμη και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μια πιο προηγμένη έκδοση του F-16, το Desert Falcon Block 60, τη δεκαετία του 1990 - πρωτοφανής κίνηση για την εποχή εκείνη.
Όταν το Ισραήλ διαμαρτυρήθηκε για μια πιθανή πώληση F-16 στη Σαουδική Αραβία το 1997, το Ριάντ απάντησε οργισμένα ακυρώνοντας αυτήν τη συμφωνία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων πριν καν ξεκινήσει.
Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ: σήμερα το Ισραήλ ανησυχεί περισσότερο για τις μη αραβικές περιφερειακές δυνάμεις του Ιράν και της Τουρκίας παρά για τα αραβικά κράτη της Μέσης Ανατολής. Αν και αντέδρασε στην προοπτική να αποκτήσουν τα ΗΑΕ F-35 μετά την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων του Αμπού Ντάμπι με το Τελ Αβίβ το 2020, δεν είναι βέβαιο αν το Ισραήλ θεωρούσε όντως σοβαρή απειλή μια τέτοια συμφωνία.
Το Ισραήλ διαφώνησε έντονα με την πώληση των ρωσικών πυραύλων S-300 στο Ιράν τη δεκαετία του 2010 και το 2024 χτύπησε αρκετά από αυτά τα συστήματα αεράμυνας στο ιρανικό έδαφος. Αναμφίβολα το Ισραήλ δεν βλέπει καθόλου θετικά το ενδεχόμενο να αποκτήσει το Ιράν ρωσικά μαχητικά 4ης γενιάς Su-35 Flanker.
Ισραηλινές πηγές από τον χώρο του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών έχουν προειδοποιήσει ότι η Τουρκία θα μπορούσε να γίνει μια πιο απειλητική δύναμη για την ασφάλεια του Ισραήλ. "Η απειλή από τη Συρία θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κάτι ακόμη πιο επικίνδυνο από την ιρανική απειλή", σχολίασε τον Ιανουάριο του 2025 η επιτροπή Nagel που έχει συσταθεί από την ισραηλινή κυβέρνηση.
Το Ισραήλ αποδυνάμωσε τους πληρεξούσιους του Ιράν σε όλη τη Μέση Ανατολή μετά την έναρξη του πολέμου στη Γάζα το 2023. Επιπλέον, το Ιράν έχασε άλλον έναν ζωτικό σύμμαχο όταν οι φιλοτουρκικές δυνάμεις ανέτρεψαν το καθεστώς Άσαντ τον Δεκέμβριο του 2024 και έδιωξαν τους Ιρανούς από τη Συρία. Με την Τουρκία να σχεδιάζει να αναπτύξει τον στρατό της στον βόρειο γείτονά της μετά από πρόσκληση των ισλαμιστών που ανέλαβαν την εξουσία, όλο και περισσότεροι στο Ισραήλ συμφωνούν με την εκτίμηση της επιτροπής Nagel σε σύγκριση με πριν έναν χρόνο.
Σε αντίθεση με την Αίγυπτο, το Ισραήλ δεν έχει πολεμήσει ποτέ εναντίον της Τουρκίας. Και μπορεί να μην πολεμήσει ούτε στο μέλλον. Ωστόσο, το Ισραήλ πιστεύει ότι η ασφάλειά του ίσως κινδυνεύει αν η Άγκυρα αποκτήσει F-35 ή κάποιο άλλο οπλικό σύστημα ή εξοπλισμό που θα μπορούσαν να εξισορροπήσουν το σημερινό τεχνολογικό πλεονέκτημα του ισραηλινού στρατού. Το αν η κυβέρνηση Τραμπ συμφωνεί με αυτή την προοπτική μένει να το δούμε.
