Του Paul Iddon
Ο Καναδάς και ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη αμφιβάλλουν ανοιχτά κατά πόσο είναι "σοφό" εκ μέρους τους να αποκτήσουν τα αμερικανικά stealth 5ης γενιάς F-35 Lightning II υπό το πρίσμα των ανορθόδοξων πολιτικών που ακολουθεί η κυβέρνηση Τραμπ. Την ίδια ώρα, ένας άλλος σύμμαχος των ΗΠΑ, που η Ουάσιγκτον τον μπλόκαρε από την αγορά των F-35, βλέπει μια μοναδική ευκαιρία να τα αποκτήσει. Ωστόσο, παραμένουν κάποια σημαντικά εμπόδια που ίσως αποτρέψουν τον Ντόναλντ Τραμπ από το να υπογράψει μια συμφωνία πώλησης των F-35 στην Τουρκία.
Το 2023 ο Καναδάς είχε παραγγείλει 88 F-35. Ωστόσο, η διχαστική ρητορική και οι αντίστοιχες πολιτικές Τραμπ έχουν αναγκάσει σταθερούς συμμάχους των ΗΠΑ, όπως ο Καναδάς, η Δανία και η Πορτογαλία, να αμφιβάλλουν πλέον αν τα F-35 αποτελούν αξιόπιστη λύση για την Πολεμική τους Αεροπορία. Η Οτάβα παραμένει δεσμευμένη στην απόκτηση των πρώτων 16 F-35, αλλά φέρεται να επανεξετάζει την υπόλοιπη παραγγελία. Η Δανία έχει παραλάβει σχεδόν τα μισά από τα 27 F-35 που είχε παραγγείλει. Δυσαρεστημένοι, ωστόσο, από τον εκπεφρασμένο στόχο του Τραμπ να προσαρτήσει τη Γροιλανδία, ορισμένοι στην Κοπεγχάγη έχουν μετανιώσει για αυτή την παραγγελία, σύμφωνα με το Business Insider. Η Πορτογαλία δεν έχει παραγγείλει F-35, αλλά εξετάζει "όλες τις επιλογές", όπως μετέδωσε το Reuters, για να αντικαταστήσει τα 28 F-16 4ης γενιάς που διαθέτει.
Αντιθέτως, η Τουρκία, κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, εμφανίζεται αισιόδοξη ότι ο Τραμπ θα της πουλήσει F-35. Στην πρώτη θητεία του ο Τραμπ έθεσε την Τουρκία εκτός του προγράμματος των F-35, αφού η Άγκυρα προμηθεύθηκε από τη Ρωσία τα αντιαεροπορικά πυραυλικά συστήματα S-400 Triumf. Με αυτή την κίνηση η Τουρκία έδειξε πως αψηφά τις επανειλημμένες αντιρρήσεις και προειδοποιήσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Η Τουρκία σχεδίαζε να αποκτήσει 100 αεροσκάφη F-35A για να αντικαταστήσει τα F-16 της. Εν τέλει η Άγκυρα έχασε τον -επικερδή οικονομικά- ρόλο της ως κέντρο κατασκευής εκατοντάδων εξαρτημάτων για τα F-35.
Η Τουρκία δεν έχει θέσει σε λειτουργία τους S-400. Από το 2019, οι ΗΠΑ επιμένουν ότι η Άγκυρα πρέπει πρώτα να τους απομακρύνει από το τουρκικό έδαφος και μετά να επανεξετάσει η Ουάσιγκτον αν θα επαναφέρει την Τουρκία στο πρόγραμμα των F-35. Οι ΗΠΑ φοβούνται ότι η συνύπαρξη F-35 και S-400 στον ίδιο στρατό θα μπορούσε να αποκαλύψει ευαίσθητες πληροφορίες για τις δυνατότητες του stealth της.
"Πρώτον, να έχουμε κατά νου ότι η συνύπαρξη F-35 και S-400 εγείρουν ανησυχίες σε επίπεδο ασφαλείας", ανέφερε σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο Steven Horrell, μη μόνιμος ανώτερος συνεργάτης του Διατλαντικού Προγράμματος Άμυνας και Ασφάλειας στο Κέντρο Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής.
"Ο αποκλεισμός της Τουρκίας δεν ήταν απλώς μια αντιδραστική ή εκδικητική πράξη".
Ο νέος πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων, ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Jim Risch, επανέλαβε τη θέση της Ουάσιγκτον για τους τουρκικούς S-400 την 1η Απριλίου.
"Παραμένουν στις Ηνωμένες Πολιτείες", σχολίασε για τα τουρκικά F-35. "Έχουν πληρωθεί. Αλλά του έχω πει (σ.σ.: στον Ταγίπ Ερντογάν) ότι δεν θα μετακινηθούν αν δεν φύγουν οι S-400 από την Τουρκία".
Η Τουρκία αγόρασε έξι F-35A πριν από το "μπλοκάρισμα" του 2019, αλλά δεν παρέλαβε κανένα από αυτά.
Ο Horrell πιστεύει ότι τα άλλα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ που επανεξετάζουν τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα των F-35 και την αμυντική συνεργασία με την Ουάσιγκτον άλλαξαν στάση καθότι έχασαν την εμπιστοσύνη τους στον Τραμπ.
Εν μέσω αυτού του αβέβαιου κλίματος, η Τουρκία βλέπει μια εν δυνάμει ευκαιρία. Δημοσιεύματα του Fox News αναφέρουν ότι ο πρόεδρος Τραμπ όντως εξετάζει το ενδεχόμενο πώλησης F-35. Συζήτησε το θέμα σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τον Ερντογάν στις 16 Μαρτίου. Ο Τούρκος πρόεδρος θα επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο τον Απρίλιο, ενώ στα τέλη Μαρτίου ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Χακάν Φιντάν, συναντήθηκε με τον Αμερικανό ομόλογό του, Μάρκο Ρούμπιο. Το θέμα των F-35 ήταν στην ατζέντα του Φιντάν.
Ασφαλώς, είναι νωρίς ακόμα. Παρόλα αυτά, αν άλλοι σύμμαχοι των ΗΠΑ μπουν στη διαδικασία να επανεξετάσουν τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα των F-35, ο Τραμπ μπορεί δει με θετικό μάτι το ενδιαφέρον της Τουρκίας.
Ο Horrell σημείωσε ότι κάθε παραγγελία που χάνεται είναι αρνητική εξέλιξη για τη Lockheed Martin και την αμυντική βιομηχανία εν γένει, σε μια εποχή που οι εξελίξεις στον κόσμο αναγκάζουν τις ΗΠΑ να βελτιώσουν την αμυντική βιομηχανική τους βάση.
Ο Horrell πρόσθεσε πάντως ότι "μπορεί ακόμα να μην έχει νόημα να κάνουμε δεκτή εκ νέου την Τουρκία στο πρόγραμμα". Όπως και να 'χει, πολλά έχουν αλλάξει στα έξι χρόνια που πέρασαν από την αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35. Η Άγκυρα έχει κατασκευάσει το δικό της μαχητικό stealth, το TF Kaan, το οποίο ελπίζει ότι θα είναι έτοιμο για αποστολές έως το τέλος της δεκαετίας. Η Τουρκία υποστηρίζει ότι η πρόοδός της σε αυτό το πρόγραμμα ανάγκασε τις ΗΠΑ να επανεξετάσουν το ενδεχόμενο πώλησης των F-35.
"Η απόφαση της Άγκυρας να αγοράσει τους S-400 ήταν ένα από τα πιο ακριβά σφάλματα εξωτερικής πολιτικής που έκανε η Τουρκία τα τελευταία χρόνια. Η κυβέρνηση του Ερντογάν 'καίγεται' να επιστρέψει στο πρόγραμμα των F-35", σχολίασε ο Suleyman Ozeren, λέκτορας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο και ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Πολιτικής Orion.
"Ενώ οι όροι, υπό τους οποίους οι ΗΠΑ επέβαλαν τις κυρώσεις στην Άγκυρα για την αγορά των S-400, δεν έχουν αλλάξει, το γεωπολιτικό τοπίο, ιδίως σε Ευρώπη και Μέση Ανατολή, φαίνεται να δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την Άγκυρα".
Ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Yaser Guler αποκάλυψε τον Νοέμβριο ότι η Άγκυρα εξακολουθεί να ενδιαφέρεται για την απόκτηση 40 F-35A. Μπορεί να υποχώρησε στο 40% του αρχικού της σχεδίου, ωστόσο παραμένει μια πολύ σημαντική παραγγελία, ιδίως αν κάποιος σκεφτεί ότι η Τουρκία παρήγγειλε επίσης 40 F-16 και θέλει 40 Eurofighter Typhoon.
Το καλοκαίρι του 2024 υπήρχαν αναφορές ότι οι ΗΠΑ πρότειναν έναν συμβιβασμό στην Τουρκία για τους S-400. Ενώ η Ουάσινγκτον επέμενε έως τότε να απομακρύνει η Τουρκία τους S-400 και όλα τα εξαρτήματά τους από τη χώρα, φέρεται να συμβιβάστηκε με την τοποθέτησή τους υπό αμερικανική επίβλεψη στην αεροπορική βάση Incirlik της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Ωστόσο, η πρόσφατη δήλωση του γερουσιαστή Risch δείχνει ότι ο Τραμπ ενδέχεται να βρεθεί ενώπιον αντιδράσεων απέναντι σε κάθε είδους συμβιβασμό.
"Φαίνεται ότι οι ΗΠΑ ακόμη περιμένουν από την Άγκυρα να λάβει κάποια αποφασιστικά μέτρα για το καθεστώς των S-400 στην Τουρκία", σχολίασε ο Ozeren. "Κάποια μορφή αμερικανικής εποπτείας επί των S-400 θα μπορούσε να είναι θέση των ΗΠΑ".
Ακόμη και αν οι ΗΠΑ και η Τουρκία επιλύσουν το ζήτημα των S-400, το Ισραήλ είναι αντίθετο στο να αποκτήσει η Άγκυρα το προηγμένο αμερικανικό stealth. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου φέρεται να έχει πιέσει τον Ρούμπιο να "μπλοκάρει" μια τέτοια πώληση.
"ΗΠΑ, Τουρκία και Ισραήλ έχουν και ανταγωνιστικά και κοινά συμφέροντα. Η κυβέρνηση Τραμπ σίγουρα δίνει προτεραιότητα στις σχέσεις του με το Ισραήλ", τόνισε ο Horrell.
Το Ισραήλ ανησυχεί για τα σχέδια της Τουρκίας να αναπτύξει αντιαεροπορικά συστήματα και drones σε μια στρατηγική αεροπορική βάση στην κεντρική Συρία. Παράλληλα λαμβάνει υπόψη τους προβληματικούς δεσμούς της Τουρκίας με την ισλαμιστική κυβέρνηση στη Δαμασκό. Το Ισραήλ βομβάρδισε τρεις συριακές αεροπορικές βάσεις που η Τουρκία τις είχε βάλει στο μικροσκόπιό της για να αναπτύξει εκεί στρατιωτικές δυνάμεις.
Η τουρκική κυβέρνηση φέρεται να έχει εξετάσει το ενδεχόμενο να αναπτύξει προσωρινά τους S-400 της στη Συρία, επιλογή που θα έβλεπε θετικά μεν η Ουάσινγκτον, αλλά θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια κλιμάκωση της έντασης της Άγκυρας με το Τελ Αβίβ.
"Το Ισραήλ είναι ενοχλημένο από την αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στη Συρία", επισήμανε ο Ozeren. "Η κυβέρνηση Τραμπ στοχεύει στην αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, αλλά αν η δυσπιστία στις σχέσεις Νετανιάχου-Ερντογάν περάσει στο επίπεδο της κλιμάκωσης, τότε θα υπάρξει νέα επιπλοκή στην αγορά των F-35 από την Άγκυρα".
