Η Κεντρική Ασία και ο Νότιος Καύκασος βρίσκονται εδώ και καιρό στη γεωπολιτική τροχιά της Ρωσίας. Αλλά καθώς ο πόλεμος του Κρεμλίνου στην Ουκρανία σκοντάφτει σε περισσότερες δυσκολίες από ίσες φαινομενικά ανέμενε, η Τουρκία επιδίδεται σε μία προσπάθεια να επωφεληθεί αυξάνοντας την επιρροή της στις στρατηγικά σημαντικές περιοχές.
Δεν είναι μυστικό το ότι η Άγκυρα βλέπει το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν ως χώρες που ανήκουν στον τουρκόφωνο κόσμο – μια ιδέα που ο πρώην πρόεδρος της Τουρκίας Αμπντουλάχ Γκιούλ κάποτε διατύπωσε με τη φράση "ένα έθνος, έξι κράτη". Ωστόσο, οι πολιτιστικοί δεσμοί δεν είναι αυτό που καθοδηγεί τον διάδοχό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τώρα. Σήμερα, όλα είναι θέμα ενέργειας.
Οι δεσμοί της Τουρκίας με το Τουρκμενιστάν είναι ιδιαίτερα σημαντικοί. Παρά το γεγονός ότι το Τουρκμενιστάν δεν είναι μέλος του Οργανισμού Τουρκογενών Κρατών – μιας περιφερειακής ομάδας με επιρροή τουρκόφωνων χωρών – το Τουρκμενιστάν διαδραματίζει βασικό ρόλο στη στρατηγική της Άγκυρας για την Κεντρική Ασία. Όπως το είπε ωμά τον περασμένο μήνα ο Ερντογάν , "ελπίζω ότι το αέριο του Τουρκμενιστάν θα αρχίσει σύντομα να ρέει προς την Τουρκία μέσω της Κασπίας Θάλασσας".
Παρά το γεγονός ότι είναι ένα από τα πιο απομονωμένα καθεστώτα στον κόσμο, το Τουρκμενιστάν κατέχει την τέταρτη θέση παγκοσμίως όσο αφορά τα αποθέματα φυσικού αερίου μετά τη Ρωσία, το Ιράν και το Κατάρ. Αν και η Κίνα είναι ο κύριος αγοραστής φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν αυτή την στιγμή, η Άγκυρα σκοπεύει να αρχίσει να αγοράζει ενέργεια από την πρώην Σοβιετική δημοκρατία με στόχο να υλοποιηθεί το σχέδιο που θα καταστήσει την Τουρκία περιφερειακό κόμβο διαμετοκόμισης φυσικού αερίου.
Να πώς θα λειτουργούσε αυτό: Επενδύοντας στις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που απαιτούνται για την εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων φυσικού αερίου από τη Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν και το Τουρκμενιστάν, η Τουρκία θα μπορούσε να ανακατευθύνει ενέργεια στην Ευρώπη και να γίνει μεσάζων στις πωλήσεις φυσικού αερίου.
Ενώ το Κρεμλίνο υποστηρίζει αυτή την ιδέα κατ' αρχήν – ειδικά με δεδομένο το ότι δεν μπορεί πλέον να προμηθεύει την Ευρώπη με φυσικό αέριο μέσω των αγωγών Nord Stream – η ενεργειακή στρατηγική της Τουρκίας έχει προκαλέσει κάποιες αντιδράσεις από τη ρωσική πλευρά.
Πιο αξιοσημείωτη είναι αυτή του γερουσιαστή Αλεξάντερ Μπασκίν, ο οποίος έγραψε πρόσφατα ότι η Μόσχα δεν θα επέτρεπε την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Trans-Caspian από το Τουρκμενιστάν στο Αζερμπαϊτζάν, ουσιαστικό μέρος οποιασδήποτε μελλοντικής σύνδεσης με την Τουρκία. Ο Μπασκίν επέρριψε την ευθύνη για την επικριτική και αρνητική στάση του σε περιβαλλοντικές ανησυχίες, αλλά το γεωπολιτικό παρασκήνιο είναι κάτι παραπάνω από σαφές.
Ωστόσο, ακόμα κι αν το Κρεμλίνο συμμεριζόταν την άποψη του Μπασκίν, είναι απίθανο η Μόσχα να έχει τα μέσα να εκτρέψει την Τουρκία από την πορεία της. Απορροφημένη στην Ουκρανία, η Ρωσία δεν είναι σε θέση να υπαγορεύσει τακτικές σε άλλες χώρες, και ειδικά όχι στην Τουρκία.
Υποθετικά, η Μόσχα θα μπορούσε να προσφέρει τους δικούς της αγωγούς φυσικού αερίου στο Τουρκμενιστάν, το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν για εξαγωγή φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Όμως, δεδομένης της απομόνωσης της Ρωσίας στην παγκόσμια αρένα και του γεγονότος ότι ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει μετατρέψει τη χώρα του σε κράτος παρία, είναι αμφίβολο ότι οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας θα ήταν πρόθυμες να συνεργαστούν με το Κρεμλίνο.
Έτσι, η Άγκυρα σχεδόν σίγουρα θα συνεχίσει να επεκτείνει τους ενεργειακούς δεσμούς με το Τουρκμενιστάν, χωρίς να φοβάται τα ρωσικά αντίποινα.
Η Τουρκία ήδη αγοράζει ενέργεια σε άλλα μέρη της περιοχής. Η Άγκυρα είναι μεταξύ των βασικών αγοραστών του φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν. Όμως, επειδή οι πόροι του Αζερμπαϊτζάν είναι περιορισμένοι, η Άγκυρα εξακολουθεί να βλέπει το Τουρκμενιστάν ως τον κρίκο στη γεωοικονομική στρατηγική της.
Ενώ τα ενεργειακά και οικονομικά συμφέροντα συνιστούν την πυξίδα στη στρατηγική της Τουρκίας στον μετασοβιετικό χώρο, ο Ερντογάν αναμφίβολα θα συνεχίσει να υπερτονίζει τη σημασία του παντουρκισμού, δεδομένου ότι τα περισσότερα τουρκικά έθνη μοιράζονται ιστορικούς, εθνοτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με την Τουρκία. Ο παντουρκισμός βοηθά την Τουρκία να προωθήσει τους φιλόδοξους στόχους της στην ευρασιατική καρδιά – δηλαδή να ανταγωνιστεί τη Ρωσία και την Κίνα στις χώρες που περιβάλλουν την Κασπία Θάλασσα.
Η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που αναγνώρισε την ανεξαρτησία των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας τη δεκαετία του 1990. Έκτοτε, η Τουρκία διατηρεί στενούς δεσμούς με την περιοχή, συμμετέχοντας σε οικονομικά και εκπαιδευτικά προγράμματα και ενισχύοντας τη στρατιωτική της συνεργασία .
Η Τουρκία "επιδράμει" στο Κιργιστάν, ανοίγοντας τζαμιά και σχολεία και ενισχύοντας την ενεργειακή της συνεργασία. Ενώ το Κιργιστάν παραμένει σύμμαχος της Ρωσίας στον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) και είναι μέλος της υπό τη Ρωσία της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης (EAEU), το Κρεμλίνο αγωνίζεται να διατηρήσει την πολιτιστική του επιρροή στη χώρα.
Στο γειτονικό Καζακστάν – έναν άλλο σύμμαχο της Ρωσίας στον CSTO και την EAEU – η Τουρκία σχεδιάζει να επενδύσει περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια, κυρίως στην ελαφριά βιομηχανία. Η οικονομική παρουσία της Άγκυρας στο πλούσιο σε πετρέλαιο έθνος της Κεντρικής Ασίας είναι μέτρια. Το εμπόριο μεταξύ Άγκυρας και Αστάνα ήταν λίγο πάνω από 5,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, ενώ ο εμπορικός κύκλος εργασιών μεταξύ Καζακστάν και Ρωσίας ξεπέρασε τα 11,6 δισεκατομμύρια δολάρια κατά τους πρώτους έξι μήνες του 2022.
Πιο πρόσφατα, ωστόσο, το Καζακστάν έχει δείξει σημάδια αποστασιοποίησης από τη Ρωσία καθώς προσπαθεί να διαφοροποιήσει την εξωτερική του πολιτική. Για να επωφεληθεί, η Άγκυρα θα πρέπει να κινηθεί ώστε να γίνει σημείο διέλευσης για το πετρέλαιο του Καζακστάν και τα μέταλλα σπάνιων γαιών με προορισμό την Ευρωπαϊκή Ένωση και να δημιουργήσει έναν ενεργειακό διάδρομο που θα συνδέει την Τουρκία με την Κεντρική Ασία.
Το timing της Τουρκίας θα μπορούσε να είναι τέλειο. Το Καζακστάν αναμένεται να εγκρίνει ένα σχέδιο συμφωνίας για έναν διάδρομο μεταφορών που θα συνδέει την Κίνα με την ΕΕ μέσω του Καζακστάν και της Τουρκίας. Η Trans-Caspian International Transport Route, πιο γνωστή ως Middle Corridor, θα παρακάμπτει τη Ρωσία και θα τοποθετεί την Τουρκία ως σημαντική χώρα διέλευσης.
Θα χρειαστεί χρόνος για να κατασκευαστούν όλοι αυτοί οι διάδρομοι και οι αγωγοί. Καθώς η Τουρκία περιμένει να υλοποιηθεί η ενεργειακή της στρατηγική, φυσικά δεν χρειάζεται να επισημανθεί ότι ο Ερντογάν και ο πιθανός διάδοχός του στην προεδρία θα χρησιμοποιήσουν κάθε εργαλείο που έχουν στη διάθεσή τους για να επιτύχουν τους οικονομικούς και ενεργειακούς στόχους που επιθυμούν στην Κεντρική Ασία.
Πέτρος Κράνιας
Διαβάστε ακόμα:
* Είναι η Τουρκία σύμμαχος του ΝΑΤΟ
* Το Ιράν μάχεται ενάντια στην τουρκική επιρροή στον Νότιο Καύκασο
