Του John Hyatt
Οι δυτικές κυρώσεις έχουν πλήξει τις "τσέπες" και τα χαρτοφυλάκια πολλών Ρώσων ολιγαρχών, με τις ΗΠΑ, την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο να έχουν βάλει στο στόχαστρό τους πολυτελείς κατοικίες, ιδιωτικά τζετ και θαλαμηγούς.
Ο Βλαντίμιρ Ποτάνιν, ωστόσο, παραμένει ακόμα "ανέγγιχτος" από τις πιο πάνω χώρες. Μονάχα ο Καναδάς επέβαλε την προηγούμενη εβδομάδα κυρώσεις στον "μεγιστάνα των μετάλλων" και έναν από τους παλαιότερους Ρώσους ολιγάρχες. Η εταιρεία του, η MMC Norilsk Nickel PJSC (γνωστή ως "Nornickel"), η μεγαλύτερη παραγωγός κατεργασμένου νικελίου και παλλαδίου στον κόσμο, ευνοείται από την εκτίναξη της τιμής των εμπορευμάτων εν μέσω της εφοδιαστικής κρίσης λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Πλέον, ο Ποτάνιν μεγαλώνει και άλλο την επιχειρηματική του "αυτοκρατορία". Η γαλλική τράπεζα Société Générale ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι συμφώνησε για την πώληση της ρωσικής μονάδας της Rosbank στην Interros - την επενδυτική εταιρεία του Ποτάνιν. Η Société Générale απέκτησε σχεδόν το 100% των μετοχών της ρωσικής τράπεζας και των θυγατρικών της κατά την περίοδο 2006-2014 έναντι 4,3 δισ. δολαρίων.
Οι όροι της συμφωνίας δεν έγιναν γνωστοί, αλλά η Société Générale δήλωσε ότι η Interros θα αποπληρώσει τα ανεξόφλητα δάνεια της ρωσικής θυγατρικής και ότι η γαλλική τράπεζα θα "ξεγράψει" 3,3 δισ. δολάρια.
Εκπρόσωπος της Société Générale δήλωσε στο Forbes μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: "Με αυτή τη συμφωνία, ο Όμιλος θα αποχωρήσει αποτελεσματικά και με ομαλό τρόπο από τη Ρωσία, με γνώμονα τους εργαζόμενους και τους πελάτες του. Η Interros Capital είναι μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές επενδυτικές εταιρείες στη Ρωσία και είναι εξοικειωμένη με την τράπεζα, γεγονός που θα διευκολύνει τη συνέχεια της επιχειρηματικής της δραστηριότητας".
Σύμφωνα με τις έως τώρα πληροφορίες, η συμφωνία ήταν "εξαιρετική" για τον Ποτάνιν, σχολιάζει ο Ζερόμ Λεγκρά της επενδυτικής γαλλικής εταιρείας Axiom Alternative Investments και πρώην αναπληρωτής επικεφαλής χρηματοδότησης δομικών κεφαλαίων της Société Générale.
"Η Interros θα ταρακουνηθεί από την κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας, αλλά αποκτά μια τράπεζα έναντι αμελητέου αντιτίμου. Επομένως είναι μια καλή συμφωνία για τον Ποτάνιν", σχολιάζει ο Λεγκρά. "Από το ποσό της απομείωσης που λέει η Société Générale ότι έκανε, και λαμβάνοντας υπόψη τα κεφάλαια της εταιρείας και όσα ειπώθηκαν για το χρέος μειωμένης εξασφάλισης, φαίνεται πως το αντίτιμο κινήθηκε στην ονομαστική αξία".
Η Rosbank εξυπηρετεί περισσότερους από 5 εκατ. ιδιώτες πελάτες και σχεδόν 100.000 εταιρικούς και μικρούς επιχειρηματικούς πελάτες στη Ρωσία. Η μετοχή της έχει κάνει ράλι 80% από το πρωί της Δευτέρας, ενώ την Τρίτη η κεφαλαιοποίησή της άγγιζε τα 2,4 δισ. δολάρια.
Ο τίτλος της Société Générale σημείωσε "άλμα" τη Δευτέρα της τάξης του 7%. Ο γαλλικός τραπεζικός όμιλος είχε προειδοποιήσει στις 3 Μαρτίου για το ενδεχόμενο η Μόσχα να μπλοκάρει τις δραστηριότητες της Rosbank ως απάντηση στις δυτικές κυρώσεις. Στις 11 Μαρτίου, ο Ποτάνιν τάχθηκε κατά της κατάσχεσης ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν σε ξένες εταιρείες. "Δεν πρέπει να "χτυπήσουμε τη γροθιά στο μαχαίρι", αλλά να διατηρήσουμε την οικονομική θέση της Ρωσίας σε αυτές τις αγορές - εγχείρημα για το οποίο χρειαστηκαμε πολύ χρόνο να το επιτύχουμε" σχολίασε ο Ποτάνιν στην εφαρμογή Telegram. Οποιαδήποτε κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων από πλευράς Κρεμλίνου, προειδοποίησε, "θα μας γυρίσει 100 χρόνια πίσω: στο 1917. Και τις συνέπειες -προ πάντων την έλλειψη εμπιστοσύνης από τους διεθνείς επενδυτές- θα τις υποστούμε για πολλές δεκαετίες".
Κανείς δεν ξέρει εάν το μήνυμα του Ποτάνιν επηρέασε τον Βλαντίμιρ Πούτιν (το Κρεμλίνο δεν έχει δώσει πράσινο φως στη "δέσμευση" περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν σε ξένους). Βέβαιο είναι πως η εξαγορά της Rosbank είναι η τελευταία πράξη σε ένα σερί "νικών" του 61χρονου μεγιστάνα εν μέσω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, όπως βέβαιο είναι πως έχει αντεπεξέλθει εξαιρετικά σε αυτή την κρίση σε σύγκριση με τους άλλους Ρώσους ολιγάρχες. Σύμφωνα με το Forbes, o Ποτάνιν είναι -από τις 12 Απριλίου- ο πλουσιότερος άνρωπος της Ρωσίας, με την περιουσία του να αποτιμάται σε περίπου 26 δισ. δολάρια.
"Ο Ποτάνιν δεν είναι απλά ο dealmaker. Είναι ο τέλειος πολιτικός insider στη Ρωσία", επισημαίνει ο Στάνισλαβ Μάρκους, καθηγητής -με γνωστικό αντικείμενο τη Διεθνή Επιχειρηματικότητα- στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας, ο οποίος έχει μελετήσει τους Ρώσους ολιγάρχες. "Έχει επιβιώσει από τον "βυζαντινισμό" του Κρεμλίνου στον οποίο μυήθηκε ήδη από τη δεκαετία του 1990, ενώ άλλοι ολιγάρχες της "πρώτης φουρνιάς" περιθωριοποιήθηκαν (ή, ακόμα χειρότερα, κατέρρευσαν) κατά τη μετάβαση της εξουσίας από τον Γέλτσιν στον Πούτιν, αλλά και πιο μετά: όταν ο Πούτιν μοίραζε κρατικά συμβόλαια στους προσωπικούς του φίλους. Η εξαγορά της Société Générale δεν θα προχωρούσε, εάν ο Ποτάνιν δεν είχε αποκρυσταλλωμένη αντίληψη για την πολιτική πραγματικότητα στη Ρωσία".
O Ποτάνιν έχει επίγνωση και για άλλη μία πραγματικότητα: την παγκόσμια εμβέλεια και ισχύ της Nornickel στην αγορά. Μπορεί ο Καναδάς να έγινε το πρώτο δυτικό κράτος που επέβαλε κυρώσεις σε βάρος του ολιγάρχη, ωστόσο ο "κολοσσός" εξόρυξης μετάλλων, στον οποίο ο Ποτάνιν έχει μερίδιο άνω του 33%, δεν έχει υποστεί επιπτώσεις ως απάντηση στη ρωσική εισβολή. Η εταιρεία είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο παραγωγός παλλαδίου και κατεργασμενου νικελίου: βασικό συστατικό για την παραγωγή χάλυβα. Η Ευρώπη εξαρτάται από τη Nornickel για την προμήθεια νικελίου Κατηγορίας 1, μια πιο καθαρή μορφή του μετάλλου που χρησιμοποιείται στα ηλεκτρικά οχήματα και στην παραγωγή ανοξείδωτου χάλυβα. Η εταιρεία του Ποτάνιν κάλυψε περίπου το 27% των ευρωπαϊκών αναγκών σε νικέλιο το 2021, σύμφωνα με τη συμβουλευτική εταιρεία φυσικών πόρων Wood Mackenzie. Η εταιρεία διαθέτει κόμβους διανομής στο Αμβούργο και στο Ρότερνταμ και γραφείο πωλήσεων στο Ζουγκ της Ελβετίας. Δραστηριοποιείται επίσης στις ΗΠΑ, διατηρώντας υποκατάστημα πωλήσεων στο Πίτσμπουργκ της Πενσυλβάνια.
Το ράλι των εμπορευμάτων από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία έχει εκτινάξει τα κέρδη της Nornickel, καθώς η τιμή του νικελίου έχει προσθέσει άνω του 100% από την αρχή του έτους. Η μετοχή της Nornickel έχει ενισχυθεί κατά περίπου 20% από το χαμηλό έτους που κατέγραψε στις 24 Φεβρουαρίου, ημέρα όπου οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις εξαπέλυσαν την επίθεσή τους κατά της Ουκρανίας και το Χρηματιστήριο της Μόσχας ανακοίνωσε ότι αναστέλλει τη διαπραγμάτευση όλων των αγορών του.
Εάν η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις στη Nornickel, "θα κλόνιζε τη ζήτηση, διότι είναι πολύ δύσκολο να αναπληρωθούν οι χαμένες μονάδες νικελίου. Η Ευρώπη έχει τη μεγαλύτερη έκθεση", σημειώνει ο Nikhil Shah από τη CRU Group, με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι ΗΠΑ βασίζονται στον Καναδά για το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών νικελίου Κατηγορίας 1. Τυχόν, όμως, κυρώσεις που θα επέβαλε η Ουάσιγκτον σε βάρος της Nornickel "θα είχαν αντίκτυπο και στην Ευρώπη και θα επηρέαζαν τις τιμές παντού", εξηγεί ο Shah.
Ένα short squeeze στα futures νικελίου στις αρχές Μαρτίου υπερδιπλασίασε την τιμή του μετάλλου μέσα σε μία ημέρα, ξεπερνώντας τα 100.000 δολάρια ανά μετρικό τόνο στο Χρηματιστήριο Μετάλλων του Λονδίνου, και πυροδότησε ανησυχίες για αστάθεια στην αγορά. (Το νικέλιο διαπραγματεύεται σήμερα γύρω στα 32.000 δολάρια.) Την προηγούμενη εβδομάδα, η τιμή του παλλαδίου εκτινάχθηκε μετά την ανακοίνωση της London Platinum and Palladium Market ότι θα μπλοκάρει τα μέταλλα από δύο ρωσικά κρατικά διυλιστήρια, ενισχύοντας τον ρόλο της Nornickel ως του μεγαλύτερου παραγωγού παλλαδίου στον κόσμο.
Οι οικονομικές προβλέψεις και εκτιμήσεις της αγοράς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων από τις κρατικές αρχές περί κυρώσεων. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ ήραν τις κυρώσεις σε βάρος της εταιρείας παραγωγής μετάλλων Rusal -που ανήκει στον Όλεγκ Ντεριπάσκα- τον Δεκέμβριο του 2018, και σε βάρος της μητρικής της εταιρείας En+, μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο αφότου επιβλήθηκαν, καθώς οι εν λόγω κυρώσεις ώθησαν προς τα πάνω την τιμή του αλουμινίου. Παρόμοιες ανησυχίες μπορούν να εξηγήσουν γιατί ο Ποτάνιν δεν έχει υποστεί κυρώσεις από τις μεγάλες δυτικές δυνάμεις.
"Όπως διαπιστώσαμε στην περίπτωση του Ντεριπάσκα, με το που αναλάβαμε δράση, οι παγκόσμιες τιμές του αλουμινίου εκτινάχθηκαν", σημειώνει ο Ρίτσαρντ Νέφιου. "Είναι απολύτως δικαιολογημένο, αλλά έχει σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο".
Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, ο Ποτάνιν ανέπτυξε δεσμούς με χρηματοπιστωτικά και πολιτιστικά ιδρύματα στη Δύση. Το 2013, υπέγραψε το "The Giving Pledge", που δημιούργησαν οι Γουόρεν Μπάφετ και οι Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς προκειμένου να πείσουν τους δισεκατομμυριούχους να δεσμεύσουν πάνω από τη μισή περιουσία τους για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Υπήρξε ακόμη μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων -με έδρα στη Νέα Υόρκη- και διαχειριστής του Ιδρύματος του Μουσείου Guggenheim. O Ποτάνιν δώρισε τουλάχιστον 5,5 εκατ. δολάρια στο Κέντρο Παραστατικών Τεχνών "Τζον Φ. Κένεντι" στην Ουάσινγκτον, από το 2011 έως και το 2021, σύμφωνα με στοιχεία από τη Συλλογικότητα Δεδομένων κατά της Διαφθοράς (Anti-Corruption Data Collective). Το φιλανθρωπικό Ίδρυμα "Βλαντίμιρ Ποτάνιν" έχει κάνει επίσης δωρεές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το 2016 παραχώρησε περισσότερα από 250 έργα ρωσικής τέχνης στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι.
Προφανώς, όμως, ο Ποτάνιν φρόντισε να διατηρήσει στενούς δεσμούς και με τον Πούτιν. Επένδυσε πάνω από 2 δισ. δολάρια για την ανέγερση του "Rosa Khutor", ενός χιονοδρομικού κέντρου στο Σότσι για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες που διεξήχθησαν στη Ρωσία το 2014. Είναι γνωστό επίσης ότι Ποτάνιν και Πούτιν έχουν κάνει σκι και έχουν παίξει χόκεϊ επί πάγου μαζί αρκετές φορές.
Ο Ποτάνιν ανήκε στον πρώτο πυρήνα των Ρώσων ολιγαρχών που δημιούργησαν τις περιουσίες τους μέσα στη ταραχώδη δεκαετία του 1990, όταν ο πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν "επέβλεπε" μια σειρά από συμφωνίες ιδιωτικοποίησης κρατικών περιουσιακών στοιχείων με έντονο άρωμα διαφθορας. Ο Ποτάνιν και ο επί πολλά έτη συνέταιρός του Μιχαήλ Προχόροφ απέκτησαν μερίδια στη Nornickel μέσω του περίφημου σχεδίου "δάνεια για μετοχές" που εφάρμοσε ο Γέλτσιν, στο πλαίσιο του οποίου μια μικρή ομάδα επιχειρηματιών δάνεισε χρήματα στην εκστρατεία επανεκλογής του Ρώσου προέδρου το 1996 με αντάλλαγμα τον έλεγχο κρατικών περιουσιακών στοιχείων. (Οι δρόμοι των δύο συνεταίρων χωρίστηκαν το 2007, αφού ο Προχόροφ συνελήφθη από τη γαλλική αστυνομία βάσει ενός νόμου που διώκει πελάτες ιερόδουλων. Δεν του απαγγέλθηκαν κατηγορίες, αλλά συμφώνησε να πουλήσει το μερίδιό του στη United Co. Rusal, που ανήκει στον ολιγάρχη Όλεγκ Ντεριπάσκα. Η εταιρεία εξακολουθεί να έχει στην κατοχή της τις μετοχές της Nornickel).
Ο Ποτάνιν δεν ήταν απλά ένας εκ των ευεργετηθέντων από το σχέδιο του Γέλτσιν - για την ακρίβεια, φέρεται πως ήταν ο αρχιτέκτονάς του. "Το "δάνεια για μετοχές" ήταν πνευματικό τέκνο του Ποτάνιν", λέει ο Markus.
Διαβάστε ακόμα:
* Πώς πλούτισαν οι Ρώσοι ολιγάρχες
* Νέο Λονδίνο για ολιγάρχες η... Κωνσταντινούπολη
* To "εγχειρίδιο" των Ρώσων ολιγαρχών για να αποφεύγουν τις κυρώσεις
