Της Katya Soldak
Για μια ακόμη φορά, Ρωσία και ΝΑΤΟ βρίσκονται πρόσωπο με πρόσωπο και διεξάγουν τεταμένες διαπραγματεύσεις. Αιτία αυτήν τη φορά η συγκέντρωση στρατευμάτων από τη Ρωσία στα σύνορα με τη γειτονική της Ουκρανία. Η τελευταία αυτή αντιπαράθεση -η πιο σοβαρή από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου- συνεχίζεται εν μέσω τεταμένου κλίματος εδώ και αρκετές εβδομάδες και πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι η Ευρώπη βρίσκεται στο χείλος μια ευρείας σύγκρουσης. Με τον πόλεμο να βρίσκεται στο κατώφλι της, η Ουκρανία ετοιμάζει την άμυνά της.
Την προηγούμενη Παρασκευή, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν κάλεσε τους Αμερικανούς πολίτες να εγκαταλείψουν την Ουκρανία εντός 48 ωρών, φοβούμενος αεροπορική επιδρομή από τη Ρωσία. Κι άλλες χώρες, όμως, παρότρυναν τους πολίτες τους να εγκαταλείψουν την απειλούμενη χώρα. "Οι Αμερικανοί που βρίσκονται στην Ουκρανία πρέπει να εγκαταλείψουν τη χώρα το συντομότερο δυνατό, και σε κάθε περίπτωση εντός 24 έως 48 ωρών”, δήλωσε ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Τζέικ Σάλιβαν, κατά τη διάρκεια ενημέρωσης του Λευκού Οίκου. Επίσης, το προσωπικό της πρεσβείας των ΗΠΑ στο Κίεβο κλήθηκε να αποχωρήσει από τη χώρα, με την αγωνία για το τι θα επακολουθήσει συνεχώς να εντείνεται.
Εάν υπάρξει στρατιωτική δραστηριότητα, οι ένοπλες δυνάμεις και ο λαός της Ουκρανίας έχουν ορκιστεί να αντεπιτεθούν. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι ο υψηλής μόρφωσης και τεχνολογικά προηγμένος λαός της Ουκρανίας σκοπεύει να αντιταχθεί σε τυχόν διπλωματικές πιέσεις, από εξωτερικούς παράγοντες, που δεν συνάδουν με το όραμα που έχει για το μέλλον του. Άλλωστε, στο τέλος, ο λαός της Ουκρανίας είναι αυτός που θα δώσει τη λύση σε τυχόν σύγκρουση. Τις τελευταίες ημέρες, χιλιάδες Ουκρανοί προχωρούν σε διαδηλώσεις αλληλεγγύης επιδεικνύοντας ενότητα έναντι της ρωσικής απειλής.
"Είναι καλό που οι διπλωματικές προσπάθειες συνεχίζονται, είναι πράγματι δύσκολο να εκτιμηθεί οποιαδήποτε πιθανότητα”, λέει ο Τιμόφι Μιλοβάνοφ, πρόεδρος της Σχολής Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου και σύμβουλος του επικεφαλής του προεδρικού γραφείου της Ουκρανίας. "Πρέπει και θα επιλυθεί διά της διπλωματικής οδού”, προσθέτει.
Ο Μιλοβάνοφ επισημαίνει ότι η Ουκρανία βρίσκεται σε πόλεμο με τη Ρωσία εδώ και οκτώ χρόνια, υπομένοντας διάφορα περιστατικά κλιμάκωσης και στρατιωτικής εισβολής. Σε αντίθεση με μια οκταετία πριν, όταν η Ρωσία παραβίασε για πρώτη φορά το διεθνές δίκαιο εισβάλλοντας στην Ουκρανία και προσαρτώντας την Κριμαία, η οικονομία, η κοινωνία και η στρατιωτική ετοιμότητα της Ουκρανίας βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Η ικανότητα της Ουκρανίας να αντισταθεί υποτιμάται, προσθέτει ο Μιλοβάνοφ.
Οι διαφορές της παρούσας κρίσης με το 2014
Η επαπειλούμενη στρατιωτική δράση σε βάρος της Ουκρανίας αποτελεί μόνο το τελευταίο κεφάλαιο της πολυετούς ρωσικής επιθετικότητας έναντι των γειτονικών της χωρών. Η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία το 2014, μετά την ανατροπή του φιλορώσου προέδρου της χώρας κατά τη διάρκεια της επανάστασης του Μαϊντάν. Τότε, οι ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στην νότια ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας και την προσάρτησαν. Η Ρωσία υποκίνησε επίσης αποσχιστικές τάσεις στην ανατολική επαρχία Ντονμπάς, παρέχοντας στους αυτονομιστές εξοπλισμό και υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένης της βοήθειας από ρωσικές ειδικές και στρατιωτικές δυνάμεις.
"Ο στρατός και οι εθελοντές κατάφεραν να ορθώσουν ανάστημα το 2014, όταν τα "αδέλφια” μας, μάς κατάφεραν πισώπλατη μαχαιριά”, δήλωσε ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας, Ολέκσιι Ρέζνικοφ, σε κοινή ανακοίνωσή του με τον Γενικό Διοικητή των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας, Βάλερι Ζαλούζνι. "Εκείνη την εποχή, πολλοί άνθρωποι δεν ήταν ψυχολογικά έτοιμοι να αντισταθούν σε αυτούς με τους οποίους κάθονταν στο ίδιο τραπέζι μέχρι εχθές. Σήμερα, η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Το Κρεμλίνο το γνωρίζει καλά αυτό, και αποτελεί σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα. Σήμερα, έχουμε τον πιο ισχυρό στρατό που είχε η Ουκρανία τα τελευταία 15 χρόνια και τον πιο ισχυρό στρατό στην Ευρώπη - ο στρατός μας έχει επικεφαλής μάχημους στρατηγούς και αξιωματικούς”.
Η αντιπαράθεση της Δύσης με τη Ρωσία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το αποτέλεσμα της ελλιπούς "απάντησης” της Δύσης στην επεκτακτική και περιφρονητική στάση για το διεθνές δίκαιο που επιδεικνύει η Ρωσία υπό την ηγεσία του Βλαντίμιρ Πούτιν επί μακρόν. Πέραν της εισβολή της στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει καταλάβει παρανόμως περιοχές της Γεωργίας και της Μολδαβίας εδώ και χρόνια. Όταν προσάρτησε την Κριμαία το 2014, επιβλήθηκαν σε βάρος της κυρώσεις και αρχικά αποκλείστηκε από την ομάδα των G20 και την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης (PACE). Ωστόσο, αργότερα, η Ρωσία σταδιακά επέστρεψε στη διεθνή κοινότητα, επανεντάχθηκε στην PACE, ενώ φιλοξένησε ακόμη και το Παγκόσμιο Κύπελλο το 2018 - κι όλα αυτά ενώ συνέχιζε να παραβαίνει το διεθνές δίκαιο ως επιτιθέμενη χώρα και κατακτητής. Παράλληλα, Ρώσοι ολιγάρχες, άνθρωποι του στενού κύκλου του Πούτιν και τα παιδιά τους συνεχίζουν να ζουν σε δυτικές χώρες, αποταμιεύουν τα χρήματά τους σε δυτικές τράπεζες και επενδύουν σε πολυτελή ακίνητα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Το "σκηνικό” πολέμου που στήνει η Ρωσία
Η πρόσφατη εντεινόμενη κρίση προκλήθηκε από την κίνηση της Ρωσίας να αναπτύξει, όπως εκτιμάται, περισσότερους από 130.000 στρατιώτες, πυροβολικό, τεθωρακισμένα, άρματα μάχης, μαχητικά αεροσκάφη και άλλο στρατιωτικό εξοπλισμό περιμετρικά της Ουκρανίας, σε βάσεις στη Ρωσία, τη Λευκορωσία και στην υποστηριζόμενη από τη Ρωσία αυτονομηθείσα περιοχή της Μολδαβίας. Στην Κριμαία -την προσαρτημένη από τη Ρωσία χερσόνησο της Ουκρανίας- διατηρείται ρωσική στρατιωτική βάση όπου εδρεύουν δεκάδες πολεμικά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας, Ντμίτρο Κουλέμπα, δήλωσε ότι η Θάλασσα του Αζόφ είναι εντελώς αποκλεισμένη και η Μαύρη Θάλασσα είναι σχεδόν πλήρως αποκομμένη από τις ρωσικές δυνάμεις.
Η όλη επιχείρηση, την οποία η Ρωσία επισήμως χαρακτηρίζει "προγραμματισμένη στρατιωτική άσκηση”, μοιάζει με προετοιμασία για μια ολοκληρωτική στρατιωτική επίθεση. Πέραν του στρατού και των ειδικών δυνάμεων, η Ρωσία έχει προετοιμαστεί για τη διεξαγωγή "κυβερνοπολέμου, ηλεκτρονικού πολέμου, επιχειρήσεις διοίκησης και ελέγχου, επιχειρήσεις logistics και μηχανικού, καθώς και άλλες επιχειρήσεις κατά μήκος των συνόρων της Ουκρανίας”, σύμφωνα με τον στρατηγό Μαρκ Μίλεϊ, επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου Στρατού των ΗΠΑ.
Από τα δυτικά, η Ουκρανία συνορεύει με την Πολωνία, τη Σλοβακία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία - όλες χώρες μέλη του ΝΑΤΟ. Υποκινούμενο από την ευρείας κλίμακας συγκέντρωση δυνάμεων της Ρωσίας, το ΝΑΤΟ έχει κινητοποιηθεί και οι ΗΠΑ έχουν θέσει στρατιωτική δύναμη 8.500 ανδρών στην περιοχή σε κατάσταση "αυξημένης επιφυλακής” προκειμένου να συνδράμουν την άμυνα των συμμάχων του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη, εάν χρειαστεί. Παρότι η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ, η ρωσική επιθετικότητα έχει ωθήσει άλλες χώρες να παράσχουν σημαντική βοήθεια στην εμπόλεμη χώρα προκειμένου να ενισχύσει την άμυνά της, παρέχοντας μεταξύ άλλων και 300 πυραύλους Javelin.
"Οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν τις προσπάθειες, από κοινού με τους συμμάχους και τους εταίρους μας, να παροτρύνουν τη Ρωσία να αποκλιμακώσει την ένταση και να επιλέξει την οδό της διπλωματίας”, ανέφερε η αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουέντι Σέρμαν κατά τη διάρκεια διαδικτυακής συνομιλίας με την Κέρστι Κάλιουλαϊντ, πρώην πρόεδρο της Εσθονίας. Η συνομιλία των Σέρμαν - Κάλιουλαϊντ πραγματοποιήθηκε μέσω του YES, της πλατφόρμας που ίδρυσε ο Ουκρανός δισεκατομμυριούχος και φιλάνθρωπος Βίκτορ Πιντσούκ. "Εάν η Ρωσία εισβάλει περαιτέρω στην Ουκρανία”, πρόσθεσε η Σέρμαν, "θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες - πολύ σοβαρότερες από αυτές που επιβλήθηκαν το 2014”.
Στα 30 χρόνια που μεσολάβησαν από την ειρηνική διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, από τις 15 πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, η Ουκρανία έχει αποτελέσει παράδειγμα επιτυχούς μετεξέλιξης σε δημοκρατική, ελεύθερη αγορά, όπως και τα κράτη της Βαλτικής που αποτελούν πλέον μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι κάτοικοι της γειτονικής Λευκορωσίας και της Ρωσίας, που αδυνατούν να ζήσουν και να εργαστούν απρόσκοπτα στις χώρες τους λόγω της καταπίεσης των αυταρχικών τους καθεστώτων, συρρέουν όλο και πιο συχνά στην Ουκρανία αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Ο ουκρανικός λαός -που έχει υποστεί δύο επαναστάσεις, το 2004 και το 2014- πιστεύει ότι η αντίσταση στη δικτατορία μπορεί να επιτύχει, ακόμη κι αν αυτό οδηγήσει σε απώλειες ζωών.
Η ανασφάλεια του Πούτιν όσον αφορά την Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο της τρέχουσας στρατιωτικής κρίσης και το θέμα κατέχει εξέχουσα θέση μεταξύ αυτών που ο Ρώσος ηγέτης θέλει να διαπραγματευτεί. Η ενσωμάτωση της Ουκρανίας στη Δύση είναι πιθανότατα αυτό που φοβάται περισσότερο ο Πούτιν - κι έχει δίκιο να ανησυχεί. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν ότι τα περίπου 40 εκατομμύρια των Ουκρανών τάσσονται ενθέρμως υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ - κυρίως λόγω των ενεργειών του επιθετικού γείτονά τους από ανατολάς, αλλά και της κόπωσης από τον συνεχιζόμενο πόλεμο στις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, Ντόνετσκ και Λουχάνσκ, όπου η Ρωσία έχει εγκαθιδρύσει "πληρεξούσιες” κυβερνήσεις.
Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Ρωσία ήγειρε εγγυήσεις ασφαλείας επισημαίνοντας ότι αυτές οι ανατολικές περιοχές θα πρέπει να ενσωματωθούν από την Ουκρανία και ότι πρέπει να διεξαχθούν εκλογές χωρίς όμως να αποχωρήσουν τα στρατεύματα της Ρωσίας που εδρεύουν εκεί. Αυτό θα επιτρέψει ουσιαστικά τους εκπροσώπους του Ντονμπάς να προωθούν την ατζέντα του Κρεμλίνου στο κοινοβούλιο της Ουκρανίας και να αποτρέπουν τη χώρα από οποιαδήποτε προοδευτική πρωτοβουλία αντίκειται στα συμφέροντα της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας της Ουκρανίας με τη Δύση. Οι Ουκρανοί δεν θέλουν κάτι τέτοιο και θα αντισταθούν σε οποιαδήποτε πίεση από τη Δύση να υποχωρήσουν σε μια τέτοια απαίτηση.
Επιπροσθέτως, η Ρωσία απαιτεί από το ΝΑΤΟ να αρνηθεί την ένταξη της Ουκρανίας και άλλων πρώην σοβιετικών χωρών στη Συμμαχία, αλλά και να αποσύρει το ΝΑΤΟ τις στρατιωτικές δυνάμεις που έχει αναπτύξει σε χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ. Απαντώντας στη γραπτή απάντηση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, ο Πούτιν δήλωσε την Παρασκευή, 28 Φεβρουαρίου, στον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, ότι θεωρεί πως η Δύση αγνόησε τις ανησυχίες της Ρωσίας για την ασφάλεια.
Οι προσπάθειες της Ρωσίας να αποδυναμώσει την Ουκρανία και την επαναφέρει στη σφαίρα επιρροής της ιστορικά περιλαμβάνουν στρατηγικές αποσταθεροποίησης της γειτονικής χώρας εκ των έσω. Το 2014, η Ρωσία έθεσε υπό τον έλεγχό της το Ντόνετσκ και το Λούχανσκ οργανώνοντας φιλορωσικές διαδηλώσεις, οι οποίες φέρεται να ενορχηστρώθηκαν από ντόπιους, μετά τις οποίες η ρωσική πολιτοφυλακή κινητοποιήθηκε και διασφάλισε τις συγκεκριμένες πόλεις. "Σε αυτήν τη φάση, δεν έχουμε δει τέτοιου είδους κινήσεις - είναι πολύ διαφορετικά από το 2014”, αναφέρει ο Μιλοβάνοφ.
Παρότι, όμως, η ρητορική των ΗΠΑ υποστηρίζει ότι ο πόλεμος είτε επίκειται είτε είναι πολύ πιθανός, και ότι η Ρωσία ενδεχομένως να εξαπολύσει αεροπορικές επιθέσεις εναντίον της Ουκρανίας, η χώρα, αν και βρίσκεται σε κατάσταση αυξημένου συναγερμού, συνεχίζει την κανονικότητά της.
Για παράδειγμα, την προηγούμενη εβδομάδα η ουκρανική κυβέρνηση παρουσίασε την Diia City - μια ψηφιακή πρωτοβουλία που υποτίθεται ότι θα μετατρέψει την Ουκρανία σε σημαντικό ευρωπαϊκό κόμβο τεχνολογίας, παρέχοντας ειδικό οικονομικό πλαίσιο με νομικά, φορολογικά και εργασιακά οφέλη τόσο για τις εγχώριες όσο και για τις ξένες εταιρείες τεχνολογίας και τους εργαζομένους τους. Παράλληλα, οι σύνοδοι, τα συνέδρια και οι άλλες εκδηλώσεις στο Κίεβο και την υπόλοιπη χώρα συνεχίζονται όπως είχαν προγραμματιστεί.
"Κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι σκέφτονται οι ηγέτες του Κρεμλίνου και να πει επακριβώς τι κινήσεις θα κάνουν”, λέει ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας, Ρέζνικοφ. "Αλλά εξετάζουμε φυσικά όλα τα σενάρια και είμαστε έτοιμοι. Σήμερα, γίνονται πολλές δηλώσεις, μάλιστα η Μόσχα λέει μέχρι και ότι η Ουκρανία σχεδιάζει να επιτεθεί η Ρωσία. Αυτό είναι παράλογο. Δεν πρόκειται να επιτεθούμε σε κανέναν, αλλά κάνουμε τα πάντα προκειμένου να ενισχύσουμε την άμυνά μας και να εξαλείψουμε την πιθανότητα κλιμάκωσης. Σχεδιάζουμε να ακολουθήσουμε τον πολιτικό-διπλωματικό δρόμο”.
*Δείτε το ντοκιμαντέρ μου "The Long Breakup” (2020, 85 λεπτά) για τον αγώνα της Ουκρανίας να ξεφύγει από τον εναγκαλισμό της Ρωσίας, να αφήσει πίσω το σοβιετικό παρελθόν της και να γίνει μια πραγματικά ανεξάρτητη χώρα. Διαθέσιμο προσωρινά εδώ.
