Σηµείο αναφοράς στην επιτάχυνση των εργασιών στο Ελληνικό κρίνεται το 2025, καθώς σηµειώνεται σηµαντική πρόοδος στα 40 εργοτάξια που έχουν αναπτυχθεί στο ακίνητο του πρώην αεροδροµίου και πλέον µια σειρά από αναπτύξεις οδεύουν στους τελευταίους 12-18 µήνες πριν από την ολοκλήρωσή τους. Παράλληλα, σύµφωνα µε τα όσα αναφέρει στο Forbes ο διευθύνων σύµβουλος της Lamda Development, Οδυσσέας Αθανασίου, η πρόσφατη έκδοση του νέου οµολόγου των 500 εκατ. ευρώ, αλλά και η συµφωνία µε τον όµιλο ION, ύψους 450 εκατ. ευρώ, συνιστούν δύο σηµαντικές εξελίξεις, που εδραιώνουν την εµπιστοσύνη του επενδυτικού κοινού εντός και εκτός Ελλάδας στις προοπτικές της εταιρείας και του έργου του Ελληνικού.
Συνέντευξη στον Νίκο Ρουσάνογλου
Μπορείτε να µας περιγράψετε τη σηµερινή εικόνα στα εργοτάξια του The Ellinikon;
Μπορώ να σας µιλάω για ώρες για όλα αυτά που βλέπω στο εργοτάξιο του Ελληνικού, όταν το περπατώ από άκρη σε άκρη: τα έργα υποδοµών που ολοκληρώνονται και θα ωφελήσουν τους κατοίκους του Αλίµου, της Γλυφάδας, του Ελληνικού, τους πεζοδρόµους και ποδηλατοδρόµους, τους ανοιχτούς πράσινους χώρους που ήδη διαµορφώνονται, το The Ellinikon Park που ήδη ξεκίνησε, το Sports Park που οι πρώτες εγκαταστάσεις του παραδίδονται τους επόµενους µήνες.
Η πρώτη εικόνα που αντικρίζω κάθε µέρα όταν µπαίνω στο γραφείο µου είναι το έργο του Ελληνικού. Βλέπω τον τρόπο που εναρµονίζεται ο Riviera Tower µε τη θάλασσα. Παρακολουθώ τη σχεδόν χειρουργική ακρίβεια µε την οποία δουλεύουν, καθηµερινά, περισσότεροι από 800 άνθρωποι σε αυτόν τον µοναδικό για τα ελληνικά και τα ευρωπαϊκά δεδοµένα ουρανοξύστη. Βλέπω πόσο όµορφα διαµορφώνεται και γίνεται κάθε µέρα και πιο ορατό, από τη Λεωφόρο Ποσειδώνος, το κυµατιστό στέγαστρο της Riviera Galleria, που σχεδιάστηκε από έναν οραµατιστή αρχιτέκτονα, τον Kengo Kuma.
Περίπου 3.000 άνθρωποι δουλεύουν καθηµερινά στα πάνω από 40 εργοτάξιά µας, όµως το Ελληνικό είναι πολύ περισσότερα από µια οικοδοµική δραστηριότητα, είναι µια δηµιουργική καταιγίδα. Οι άνθρωποι που δουλεύουν σε αυτό ξέρουν ότι δεν δουλεύουν απλώς σε ένα έργο, και µάλιστα το µεγαλύτερο που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα από µια ιδιωτική εταιρεία, ξέρουν ότι δηµιουργούν µια νέα εµπειρία ζωής. Έναν τόπο-προορισµό που θα εµπνέει, που θα αλλάξει τον τρόπο µε τον οποίο βλέπουµε έως τώρα τις πόλεις και τον τρόπο ζωής σε αυτές. Στο Ελληνικό υψώνονται καθηµερινά τα δοµικά στοιχεία για ένα περιβάλλον που θα αναδιαµορφώσει τη ζωή στις πόλεις, µε τους ανθρώπους στο επίκεντρό του. Το Ελληνικό είναι µια νέα µεγάλη γειτονιά, συνέχεια των γειτονιών που βρίσκονται δίπλα του, κοµµάτι του υφιστάµενου αστικού ιστού. Όλη αυτή η εικόνα µε εµπνέει, µας εµπνέει καθηµερινά και ανυποµονούµε για τη στιγµή που το Ελληνικό θα αναπνεύσει µέσα από τους κατοίκους, τους επισκέπτες του και τους ανθρώπους που θα εργάζονται σε αυτό, θα αθλούνται, θα κάνουν τις αγορές τους, θα ψυχαγωγούνται, θα χαλαρώνουν.
Τι αναµένεται να έχει ολοκληρωθεί εντός της επόµενης διετίας και πότε αναµένετε να αρχίσουν να εγκαθίστανται οι πρώτοι κάτοικοι;
Δουλεύουµε µε πυρετώδεις ρυθµούς και έχω συνεχώς στο µυαλό µου ένα προσωπικό ορόσηµο: τη στιγµή που θα δω τους πρώτους κατοίκους του Ελληνικού να µπαίνουν στα σπίτια τους, να αθλούνται στο υπερσύγχρονο αθλητικό κέντρο, να περπατούν στα πάρκα και τους ανοιχτούς πράσινους χώρους. Ονειρεύοµαι τα παιδιά που θα πηγαίνουν σχολείο και θα παίζουν στα πάρκα, τους νέους ανθρώπους που στο Ελληνικό θα εργάζονται και θα δηµιουργούν. Από την αρχή, από την πρώτη στιγµή που οραµατιστήκαµε το έργο, αυτός ήταν ο στόχος µας, η δηµιουργία δηλαδή ενός νέου ανοιχτού σύγχρονου τόπου, που θα ζωντανεύει µέσα από την παρουσία των ανθρώπων. Θα σας θυµίσω λοιπόν ότι µε αυτόν τον στόχο, από το 2021, τον Δεκέµβριο της χρονιάς που πέρασε στη LAMDA το Ελληνικό, δηµιουργήσαµε το Experience Park. Kαι ήταν εκείνα τα πρώτα Χριστούγεννα που άνθρωποι από όλη την Αττική ήρθαν κοντά µας, για να ανάψουµε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο µας. Έκτοτε όλοι µαζί, κάθε χρονιά, γιορτάζουµε την αρχή των Χριστουγέννων στο Experience Park. Τα Χριστούγεννα του 2026 θα είναι από τα πιο χαρούµενα της ζωής µου, όταν οι πρώτοι κάτοικοι του Ελληνικού θα περάσουν τις γιορτές στα νέα τους σπίτια. Σας λέω λοιπόν ότι σε 12 µήνες ο κόσµος θα αθλείται στους νέους χώρους, ενώ σε 18 µήνες θα κάνουν τις αγορές τους. Συγκεκριµένα, έως την άνοιξη του 2027 θα έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή του The Ellinikon Sports Park, ενός σηµαντικού µέρους του The Ellinikon Park, του νέου πνεύµονα πρασίνου της Αττικής µαζί µε πεζοδρόµους, της Riviera Galleria, του µοναδικής οµορφιάς εµπορικού προορισµού στο παράκτιο µέτωπο της ανάπτυξης. Εντός του 2027 θα ολοκληρωθεί επίσης ο Riviera Tower και αρκετές οικιστικές αναπτύξεις.
Η LAMDA Development προχώρησε πρόσφατα και στην έκδοση ενός νέου οµολόγου, ύψους 500 εκατ. ευρώ, για τη χρηµατοδότηση κυρίως οικιστικών αναπτύξεων στο Ελληνικό. Πώς αξιολογείτε την ανταπόκριση των επενδυτών στην κίνηση αυτή, ειδικά σε σύγκριση µε πριν από τρία χρόνια, όταν το Ελληνικό βρισκόταν σε πιο πρώιµο στάδιο;
Όλα αυτά τα χρόνια που είµαι στη LAMDA, σχεδόν δύο δεκαετίες, έχω αισθανθεί σε διαφορετικές στιγµές και για εντελώς διαφορετικούς µεταξύ τους λόγους ότι υπάρχει µια αλληλεπίδραση µε τον κόσµο που τροφοδοτείται συνεχώς. Το αισθάνθηκα αρχικά µε τα εµπορικά µας κέντρα, που είναι χώροι πολλαπλών εµπειριών, τη µαρίνα Φλοίσβου, που είναι τοπόσηµο στα Νότια Προάστια, και τα τελευταία χρόνια µε το έργο στο Ελληνικό. Η πολύ σηµαντική υπερκάλυψη του τελευταίου οµολόγου µας, του τρίτου τα τελευταία πέντε χρόνια, ήρθε για να επιβεβαιώσει αυτή τη σχέση εµπιστοσύνης που έχει οικοδοµηθεί, διαχρονικά, µε την επενδυτική κοινότητα. Η ανταπόκριση από τους ιδιώτες ήταν τεράστια, έφτασε στο 88%, υπερκαλύπτοντας το τελικό ποσό της έκδοσης των 500 εκατ. ευρώ. Έχουµε λοιπόν δύο νέα ρεκόρ για τη LAMDA, καθώς αυτό το οµόλογο είναι το µεγαλύτερο στην ιστορία της εταιρείας και µε τη µεγαλύτερη συµµετοχή ιδιωτών. Συγχρόνως είναι το µεγαλύτερο οµόλογο στη χώρα µας σε σχέση µε την κεφαλαιοποίηση της εταιρείας, ενώ έχουµε τη δεύτερη υψηλότερη, την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα, κατανοµή σε ιδιώτες. Όλα αυτά τα στοιχεία που σας είπα µας γεµίζουν χαρά. Μας κάνουν περήφανους. Δεν σας κρύβω ότι µας οπλίζουν µε µεγαλύτερο πάθος, αφοσίωση και ενθουσιασµό να συνεχίσουµε µε την ίδια δύναµη και αποφασιστικότητα, για να ανταποκριθούµε στις υψηλές προσδοκίες όλων. Αισθανόµαστε τα µάτια του κόσµου επάνω µας και δεσµευόµαστε ότι δεν θα τους διαψεύσουµε.
Με τη νέα αυτή έκδοση, αλλά και το υπόλοιπο µείγµα δανεισµού, εκτιµάτε ότι εξασφαλίζονται οι ανάγκες χρηµατοδότησης για τα επόµενα χρόνια;
Με τη νέα έκδοση οµολόγου ύψους 500 εκατ. ευρώ, η LAMDA ενίσχυσε σηµαντικά τη χρηµατοοικονοµική της ευελιξία. Μετά την ολοκλήρωση του νέου οµολόγου, ο συνολικός δανεισµός από οµόλογα και τραπεζικά δάνεια σε σχέση µε το χαρτοφυλάκιο της εταιρείας, που ξεπερνά τα 3,6 δισ. ευρώ, παραµένει χαµηλά µε ένα Net LTV 13%. Επιπλέον, η µεγάλη στρατηγική συµφωνία µε τον όµιλο ΙΟΝ, που αναµένεται να αποφέρει µέσα στα επόµενα δύο χρόνια έσοδα 450 εκατ. ευρώ, θα ενισχύσει περαιτέρω τα ταµειακά διαθέσιµα της LAMDA. Δηµιουργούµε το Ελληνικό, ένα έργο µοναδικό για τα ελληνικά αλλά και τα ευρωπαϊκά δεδοµένα. Ένα έργο εµπροσθοβαρές, αποκλειστικά µε ιδιωτικά κεφάλαια και µε έξοδα κατασκευής (CAPEX), που σε ορισµένες περιπτώσεις ο χρονισµός των εξόδων δεν εναρµονίζεται µε τα έσοδά της και µπορεί να αντλήσει περαιτέρω κεφάλαια χρησιµοποιώντας τον ισχυρό ισολογισµό της.
Πόσο σηµαντική είναι η συµφωνία µε τον όµιλο ΙΟΝ; Σε τι θα συνίσταται; Πότε αναµένεται να ολοκληρωθεί και ποια θα είναι η συµβολή της LAMDA στην ανάπτυξη των ακινήτων;
Πριν αναφερθούµε στα ιδιαίτερα σηµαντικά οικονοµικά µεγέθη της συµφωνίας µε τον όµιλο ION, αξίζει να σταθούµε στη βαθύτερη στρατηγική και εθνική της διάσταση. Η επένδυση αυτή υπερβαίνει τα όρια µιας τυπικής επιχειρηµατικής συναλλαγής, καθώς εκπέµπει ένα ισχυρό διεθνές µήνυµα εµπιστοσύνης προς την Ελλάδα και επιβεβαιώνει τη δυναµικά µεταβαλλόµενη επενδυτική της ταυτότητα. Μεγάλοι παγκόσµιοι παίκτες στον τοµέα της καινοτοµίας, της έρευνας, της τεχνητής νοηµοσύνης και της ψηφιακής τεχνολογίας βλέπουν πλέον τη χώρα µας ως έναν νέο, ανταγωνιστικό κόµβο δραστηριότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Σε αυτό το πλαίσιο, η LAMDA Development συµφώνησε µε την ION σε µια συναλλαγή συνολικού ύψους 450 εκατ. ευρώ για την πώληση γης στο Ελληνικό, όπου θα δηµιουργηθεί ένα Διεθνές Κέντρο R&D και Καινοτοµίας, συνολικής επένδυσης άνω των 1,5 δισ. ευρώ, µε παρουσία περίπου 2.000 στελεχών από 44 χώρες. Η ανάπτυξη, έκτασης περίπου 250.000 τ.µ., θα περιλαµβάνει σύγχρονους χώρους γραφείων, αµφιθέατρο 1.000 θέσεων και οικιστικές αναπτύξεις και θα ολοκληρωθεί από τον όµιλο ΙΟΝ, µε τη LAMDA Development να συµβάλλει σε πολεοδοµικά και αδειοδοτικά ζητήµατα. Η πλήρης ολοκλήρωση του έργου αναµένεται έως το 2030. Μεγάλη ψήφο εµπιστοσύνης προσδίδει και το γεγονός ότι η ION θα αποκτήσει και ποσοστό 2% στο µετοχικό κεφάλαιο της LAMDA.
Για τη LAMDA η συµφωνία αποτυπώνει µε σαφήνεια τον διεθνή χαρακτήρα, τη δυναµική και την πολυδιάστατη ταυτότητα του έργου και ενεργοποιεί τον πυρήνα του Business District. Το Ελληνικό εξελίσσεται πλέον σε έναν ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό κόµβο υψηλής τεχνολογίας, καινοτοµίας και ανθρώπινου κεφαλαίου, µε άµεσο όφελος για την κοινωνία και κυρίως για τις νεότερες γενιές.
Οι επιδόσεις των εµπορικών κέντρων της LAMDA Malls συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία. Ποια είναι τα τελευταία στοιχεία για τις επιδόσεις αυτές;
Εδώ και δύο δεκαετίες, από τότε που η LAMDA πρώτη δηµιούργησε οργανωµένα εµπορικά κέντρα στην Ελλάδα, τα LAMDA Malls επιβεβαιώνουν, µε συνέπεια, την ηγετική τους θέση στην αγορά. Τα τελευταία χρόνια, και ιδιαίτερα µετά την πανδηµία, σηµειώνουν διαδοχικά ιστορικά υψηλά τόσο στη λειτουργική κερδοφορία όσο και στον κύκλο εργασιών των καταστηµάτων. Το 2024 ήταν άλλη µία χρονιά-ορόσηµο, καθώς καταγράψαµε το υψηλότερο Retail EBITDA από τότε που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους.
Διαπιστώνετε αλλαγές τα τελευταία χρόνια ανάµεσα στην επισκεψιµότητα και τον πραγµατοποιούµενο τζίρο; Για παράδειγµα, έχετε εντοπίσει ότι ο τζίρος των καταστηµάτων ενδεχοµένως να αυξάνεται µε ταχύτερο ρυθµό σε σχέση µε την επισκεψιµότητα ή το αντίθετο; Σε ποιο από τα κέντρα είναι πιο εµφανές αυτό;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούµε µια ιδιαίτερα θετική τάση: ο τζίρος των καταστηµάτων αυξάνεται µε ταχύτερο ρυθµό από την επισκεψιµότητα. Την προηγούµενη χρονιά οι επισκέψεις ενισχύθηκαν κατά 2% σε σχέση µε την προπροηγούµενη χρονιά, ενώ οι πωλήσεις των καταστηµάτων αυξήθηκαν κατά 5%, που σηµαίνει ουσιαστική άνοδο της κατανάλωσης ανά επισκέπτη. Αυτό ακριβώς το φαινόµενο είναι ορατό σε όλα τα εµπορικά µας κέντρα.
Τι νέο θα εισαγάγουν στην αγορά τα εµπορικά κέντρα στο Ελληνικό;
Οι εµπορικοί προορισµοί του έργου του Ελληνικού δεν έρχονται απλώς να προστεθούν στην αγορά, έρχονται να την επαναπροσδιορίσουν για ακόµα µία φορά. Πρόκειται για µια νέα γενιά προορισµών retail και εµπειριών, που θα αποτελούν µέρος της πόλης. Το The Ellinikon Mall είναι ο εµπορικός προορισµός του µέλλοντος, καθώς θα εισαγάγει ένα νέο µοντέλο, που θα συνδυάζει αγορές, ψυχαγωγία, ευεξία και τεχνολογία σε ένα ενιαίο ανοιχτό οικοσύστηµα, όπου ο επισκέπτης θα ζει µια πολυδιάστατη εµπειρία, και µάλιστα κάθε στιγµή της ηµέρας: αγορές, νέες µορφές entertainment και δραστηριότητες για όλη την οικογένεια, µικρούς και µεγάλους. Είµαι βέβαιος ότι το The Ellinikon Mall θα γίνει ένα νέο σηµείο συνάντησης των ανθρώπων, ένα τοπόσηµο της περιοχής. Η Riviera Galleria, το κόσµηµα του παράκτιου µετώπου του έργου, που διακρίνεται για τον υβριδικό σχεδιασµό του και φέρει την υπογραφή του Ιάπωνα αρχιτέκτονα Kengo Kuma, θα αποτελέσει το εµβληµατικό σηµείο αναφοράς της Αθηναϊκής Ριβιέρας. Στη Riviera Galleria η έµφαση βρίσκεται στη βιωσιµότητα µε τη χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και ενσωµάτωση πράσινων χώρων, όπου το φυσικό φως θα διαχέεται παντού. Αυτός ο νέος εµπορικός προορισµός θα προσφέρει υψηλής αισθητικής εµπειρία µε διεθνείς οίκους µόδας και µοναδικές γαστρονοµικές προτάσεις.
Τι σας ώθησε να προχωρήσετε στη συγγραφή του βιβλίου "Γιατί αυτοί πέτυχαν";
Με την ευκαιρία που µου δίνετε µε την ερώτησή σας, επιτρέψτε πριν από όλα να ευχαριστήσω όλους τους ανθρώπους που µε τίµησαν στην παρουσίαση του βιβλίου, καθώς και εκείνους που ήδη το διάβασαν και έκαναν τόσο κολακευτικά σχόλια. Φυσικά, το βιβλίο αυτό δεν θα γινόταν πραγµατικότητα αν δεν υπήρχε ο επαγγελµατισµός και η φροντίδα των εκδόσεων ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. Θέλω να πω ένα µεγάλο ευχαριστώ, µέσα από την καρδιά µου, στον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα, και στη σπουδαία ιστορικό µας Μαρία Ευθυµίου, που µου έκαναν την τιµή να το παρουσιάσουν.
Για να απαντήσω όµως στην ερώτησή σας, να σας πω ότι το "Γιατί αυτοί πέτυχαν" είναι το αποτέλεσµα µιας µακρόχρονης προσωπικής αναζήτησης και ενασχόλησης για τους λόγους, τις συνθήκες, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που οδηγούν στην επιτυχία. Δεν είναι ένα βιβλίο οικονοµίας ή πολιτικής, ίσως θα µπορούσα να το χαρακτηρίσω ως µια ιστοριογραφία οικονοµικής ανάπτυξης για 6 κράτη που, κόντρα στις προβλέψεις ή τα πραγµατικά περιστατικά, κατάφεραν να µετατρέψουν τα µειονεκτήµατά τους σε πλεονεκτήµατα. Ασχολήθηκα αρκετά χρόνια, ταξιδεύοντας, διαβάζοντας, παρατηρώντας, ακούγοντας ανθρώπους, για να εντοπίσω τελικά 7 κοινά σηµεία επιτυχηµένων χωρών µε µεγάλες διαφορές µεταξύ τους ως προς το µέγεθος, τη γεωγραφική θέση, την πολιτισµική ταυτότητα, την παράδοση. Κρατούσα σηµειώσεις σε ό,τι µου κέντριζε το ενδιαφέρον, έβγαζα συµπεράσµατα, διάβαζα και συνέχιζα να αναλύω τα δεδοµένα. Όταν µοιράστηκα τις σκέψεις µου µε κάποιους δικούς µου ανθρώπους, ήρθε η παρότρυνση να γράψω, και άρχισα να γράφω. Άρα, αυτό που µε ώθησε θα έλεγα ότι είναι να µεταδώσω τις γνώσεις που αποκόµισα, µέσω της µακρόχρονης ενασχόλησής µου µε το θέµα αυτό, κυρίως στη νέα γενιά, αλλά και να εµπνεύσω κριτική, δηµιουργική σκέψη. Γι’ αυτό και η αφήγησή µου δεν βαραίνει από περιττούς τεχνικούς όρους· επιδιώκει την απλότητα, την ουσία, την αµεσότητα. Το "Γιατί αυτοί πέτυχαν" απευθύνεται σε όσους επιθυµούν να κατανοήσουν τον κόσµο πέρα από τα στενά όρια της εθνικότητας, της κοινωνικής τάξης, του φύλου ή της θρησκείας. Απευθύνεται σε εκείνους που πιστεύουν ότι το µέλλον πρέπει να το δηµιουργείς και όχι να ακολουθείς απλώς και µόνο τις εξελίξεις.
Πιστεύετε ότι είναι δυνατή η ενίσχυση του πνεύµατος συνεννόησης στην Ελλάδα, τουλάχιστον για τα πιο σηµαντικά ζητήµατα;
Υπάρχει µια φράση στο έργο "Μετά τα φυσικά" του Αριστοτέλη, που από τους νεότερους µελετητές του αποδόθηκε ως προτροπή του φιλόσοφου για την ανάγκη συνεργασίας και συνεννόησης. Το µήνυµα αυτής της ελεύθερης απόδοσης της αριστοτέλειας φιλοσοφίας λέει: "Το σύνολο είναι µεγαλύτερο από το άθροισµα των µερών του". Πιστεύω πολύ σε αυτό.
Φωτογράφηση: Ολυμπία Κρασαγάκη
