Της Pia Lauritzen
"Λόγω των πολιτισμικών διαφορών μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ, εκπλήσσει το γεγονός ότι Τραμπ και Πούτιν μπορούν να βρουν κοινό έδαφος - ή μήπως όχι;"
Αυτή ήταν μία από τις πολλές αντιδράσεις στο άρθρο μου "Η κουλτούρα έχει 'για πρωινό' τις συμφωνίες για τα ορυκτά". Η ερώτηση έχει ενδιαφέρον γιατί την έκανε κάποιος που αυτοπροσδιορίζεται ως αγγλόφωνος, γεννημένος στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος "δεν σκέφτηκε ποτέ πραγματικά τις πολιτισμικές επιπτώσεις αυτού του διαλόγου".
Οι αναγνώστες που είτε είναι οι ίδιοι μετανάστες είτε έχουν γεννηθεί από οικογένειες μεταναστών που ήρθαν πρόσφατα στις ΗΠΑ αναφέρονται συχνά στην εμπειρία τους από το πώς επηρεάζει την καθημερινότητά τους το να μην είναι τα αγγλικά η μητρική τους γλώσσα, ενώ ο προαναφερθείς αναγνώστης δεν αναφέρεται στο πώς επηρεάζει την καθημερινότητα και την αλληλεπίδρασή του με τον κόσμο το είναι τα αγγλικά η μητρική του γλώσσα. Και όταν λέει ότι "ίσως πολλά από αυτά που συζητούσαν ο Τραμπ και ο Τζέι Ντι Βανς να μην τα καταλάβαινε ο Ζελένσκι", φαίνεται πως δεν του περνά από το μυαλό ότι μπορεί να συμβαίνει και το αντίστροφο: ότι κάποιοι με μητρική γλώσσα τα αγγλικά μπορεί να είναι εντελώς ανίκανοι να κατανοήσουν ανθρώπους από διαφορετική γλωσσική κουλτούρα.
Αν όμως θέσει το ερώτημα κατά πόσο είναι εφικτό -ή ακόμη και αν είναι ο στόχος- να βρεθεί κοινός τόπος, αυτός ο άνθρωπος κάνει το πρώτο βήμα προς την πολιτισμική αυτογνωσία που, σύμφωνα με τον Κινέζο κοινωνιολόγο Fei Xiaotong, ανοίγει "έναν νέο δρόμο για τη συνύπαρξη των πολιτισμών".
Πούτιν και Τραμπ έχουν 3 κοινά χαρακτηριστικά
Η σύντομη απάντηση στο αν ο Πούτιν και ο Τραμπ μπορούν να επιτύχουν κοινό έδαφος είναι: "όχι". Οι γλωσσικές τους κουλτούρες απέχουν τόσο πολύ μεταξύ τους που ακόμη και οι ίδιες πεποιθήσεις και απόψεις που φαίνεται να μοιράζονται έχουν τις ρίζες τους σε πολύ διαφορετικές αντιλήψεις της πραγματικότητας.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν τίποτα κοινό. Και αυτά τα κοινά σημεία κρύβουν εξίσου σημαντικά διδάγματα για τον πολιτισμό - όσο και οι διαφορές τους. Στην πραγματικότητα, μπορεί να καταλάβουμε περισσότερα θέτοντας το ερώτημα τι κοινό έχουν οι Τραμπ και Πούτιν παρά αν διερωτηθούμε τι εμπόδισε τον Τραμπ και τον Ζελένσκι να υπογράψουν τη συμφωνία για τα ορυκτά.
Εξετάζοντας τα κοινά χαρακτηριστικά των Τραμπ και Πούτιν, κατανοούμε τα πολιτισμικά φαινόμενα που ισχύουν σε όλες τις κουλτούρες: πολιτικές και κοινωνικές.
1. Τραμπ και Πούτιν έχουν τη στήριξη των "δικών τους"
Τον Νοέμβριο του 2024, ο Τραμπ πήρε 77.284.118 ψήφους. Τον Ιανουάριο του 2025, έρευνα της statista έδειξε ότι σχεδόν εννέα στους δέκα Ρώσους εγκρίνουν τις ενέργειες του Πούτιν. Και στις δύο περιπτώσεις, η στήριξη είναι πολυπληθής. Το να πάρουμε στα σοβαρά τις ψήφους και τις φωνές αυτών των ανθρώπων είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να καταλάβουμε για τα κοινά χαρακτηριστικά των Τραμπ και Πούτιν.
Όσο ο Τραμπ και ο Πούτιν έχουν την υποστήριξη μεγάλου μέρους των συμπατριωτών τους, η ιστορία δεν αφορά μόνο τους ίδιους και τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά, αλλά και την κουλτούρα που τους διαμόρφωσε και συνεχίζει να τους διαμορφώνει ως ανθρώπους και ηγέτες.
Το να εστιάσουμε στην προσωπική ιστορία και τον χαρακτήρα των δύο ηγετών είναι μια φυσική συνέπεια αυτού που ο Ole Jacob Madsen, καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Όσλο, αποκαλεί ψυχολογικοποίηση της κοινωνίας. Αλλά μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον μας από τον Τραμπ και τον Πούτιν ως ψυχολογικές περιπτωσιολογικές μελέτες στην αμερικανική και τη ρωσική κουλτούρα που τους έκαναν αυτό που είναι, μπορούμε όχι μόνο να μάθουμε κάτι για τους ανθρώπους με τους οποίους διαφωνούμε, αλλά και για τον εαυτό μας.
Είτε εγκρίνουμε είτε όχι τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις πράξεις των ηγετών μας, είμαστε επίσης μέρος μιας κουλτούρας που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και ενεργούμε. Και υπενθυμίζοντας ο ένας στον άλλον ότι αυτή η κατάστασή μας είναι κοινή, μπορούμε να γεφυρώσουμε τις διαφορές που οι ηγέτες μας μπορεί να έχουν επιβάλλοντας τα δικά τους συμφέροντα.
2. Τραμπ και Πούτιν είναι οι "κακοί της ιστορίας"
"Ο Τραμπ συμπαθεί και θαυμάζει τους κακούς ανθρώπους επειδή είναι ο ίδιος ένας κακός άνθρωπος", έγραψε το The Atlantic την ημέρα που συναντήθηκε ο Αμερικανός πρόεδρος με τον Ουκρανό ομόλογό του Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Η δημόσια κριτική από το τμήμα του αμερικανικού πληθυσμού που δεν ψήφισε τον Τραμπ καταδεικνύει μια μεγάλη διαφορά μεταξύ Τραμπ και Πούτιν. Μια διαφορά που έχει τις ρίζες της στη γλωσσική κουλτούρα, στη θρησκεία, στην ιστορία, στο Σύνταγμα και πολλά άλλα. Το κοινό χαρακτηριστικό είναι πως και οι δύο παρουσιάζονται ως οι "κακοί" στο εξωτερικό.
Στο βιβλίο "Symbolic Leaders: Public Dramas and Public Men", ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Orrin E. Klapp αναλύει πώς μπορεί ένας άνθρωπος να αναδειχθεί σε "ήρωα" ή να φανεί ως "κακοποιός" ή "ανόητος". Ο Klapp αναλύει πώς αναδύονται οι εμβληματικοί ηγέτες, πώς άγνωστοι άνθρωποι γίνονται σύμβολα και πώς μπορούμε να καταλάβουμε το "θέατρο" της δημόσιας ζωής και τους ηθοποιούς-πρωταγωνιστές.
Ο Carsten Fogh Nielsen, ένας Δανός φιλόσοφος, σε παρόμοια γραμμή με τον Klapp, επισήμανε ότι το πρόβλημα με τους "ήρωες" και τους "κακοποιούς" είναι αυτοί ότι ορίζουν τον αντίπαλό τους:
"Δεν υπάρχει ήρωας που να είναι ο ήρωας όλων. Το να είσαι ήρωας σημαίνει ότι επιλέγεις να υπερασπίζεσαι κάποιες αξίες, κάποιους κανόνες και ιδανικά. Και δεν υπάρχουν αξίες, κανόνες και ιδανικά, αποδεκτά από όλους. Αν κάποιος οριστεί ως ήρωας, οι άλλοι θα τον θεωρήσουν 'κακοποιό', επειδή πρεσβεύει όλα αυτά με τα οποία διαφωνούν".
Ο ορισμός των "ηρώων" και των "κακοποιών" είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο που μας διχάζει σε "εμάς" και σε "αυτούς" αντί να ακούμε και να μαθαίνουμε από τις διαφορές μας. Και αυτό είναι το δεύτερο μάθημα από τα κοινά χαρακτηριστικά των Τραμπ και Πούτιν.
3. Ο Τραμπ και ο Πούτιν ως "σύμβολα" δεν μπορούν να αγνοηθούν
Εξαιτίας του 1 και του 2, όλος ο κόσμος συζητά για τον Τραμπ και τον Πούτιν. Όχι εξαιτίας των ίδιων ως άτομα. Αν δεν είχαν τόσο μεγάλη υποστήριξη από τον αμερικανικό και τον ρωσικό λαό και αν δεν έπαιζαν τον ρόλο του "κακού" στις ιστορίες που λένε άλλοι ηγέτες για τον εαυτό τους, τότε δεν θα είχαν τη δύναμη που έχουν. Έτσι, ως σύμβολα της κουλτούρας, των αξιών, των κανόνων και των ιδανικών που αντιπροσωπεύουν, δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Τι θα γινόταν όμως αν εστιάζαμε στις κουλτούρες, στις αξίες, στους κανόνες και στα ιδανικά των περισσότερων από 77 εκατ. Αμερικανών και ακόμη περισσότερων Ρώσων που υποστηρίζουν τον Τραμπ και τον Πούτιν, αντίστοιχα; Θα ανακαλύπταμε τόσες ομοιότητες και διαφορές μεταξύ όλων αυτών που θα δυσκολευόμασταν να ορίσουμε ποιοι είναι οι "ήρωες" και ποιοι οι "κακοποιοί";
