Του Paul Iddon
Σε μια κίνηση με σημαντικό αντίκτυπο για το μέλλον της αεροπορικής ισχύος στη νότια πτέρυγα του ΝΑΤΟ, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ενέκρινε ταυτόχρονα την πώληση των πέμπτης γενιάς μαχητικών F-35 Lightning II στην Ελλάδα και των αναβαθμισμένων F-16 Viper στην Τουρκία.
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανακοίνωσε το "πράσινο φως" με δύο διαδοχικά δελτία Τύπου στις 26 Ιανουαρίου. Δηλαδή, λίγες ημέρες αφότου το κοινοβούλιο της Τουρκίας ενέκρινε το αίτημα ένταξης της Σουηδίας στη Βορειο-Ατλαντική Συμμαχία, μετά από καθυστέρηση περίπου δύο ετών. Προηγούμενως το Κογκρέσο είχε αντιταχθεί στην πώληση των F-16 στην Τουρκία, όσο η Άγκυρα έβαζε εμπόδια στο αίτημα της Στοκχόλμης.
Τον Οκτώβριο του 2021, η Τουρκία ζήτησε 40 καίνουργια F-16 Block 70 και 79 κιτ εξοπλισμού για αναβάθμιση μαχητικών που ήδη διέθετε. Η Ελλάδα έστειλε επίσημο αίτημα για την αγορά 20 F-35 τον Ιούνιο του 2022.
Εκ των υστέρων είναι προφανές ότι οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να εγκρίνουν την εμβληματική απόκτηση των F-35 από την Ελλάδα μέχρι να μπορέσουν πρώτα να άρουν τα εμπόδια στην πώληση των F-16 στην Τουρκία. Η Ουάσινγκτον πιθανότατα ήθελε να αποφύγει να κατηγορηθεί ότι ευνοεί ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ σε βάρος άλλου και επιπλέον δεν ήθελε να διαταράξει την ισορροπία της αεροπορικής ισχύος πάνω από το Αιγαίο υπέρ της Ελλάδας.
Ερωτηθείς αν έτσι έχουν τα πράγματα, αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ μού ανέφερε: "Το σκεπτικό μας ήταν ξεκάθαρο: θέλαμε να ενισχύσουμε τις επιχειρησιακές δυνατότητες των συμμάχων μας στο ΝΑΤΟ και τη διαλειτουργικότητα με τις αμερικανικές δυνάμεις".
Στην περίπτωση της Τουρκίας, σύμφωνα με τον ίδιο αξιωματούχο, η ΄Άγκυρα διατηρεί τον δεύτερο μεγαλύτερο στόλο F-16 μεταξύ των συμμάχων, γεγονός που ενισχύει την "αποτροπή και άμυνα" του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Επιπλέον, η απόκτηση των 79 κιτ εξοπλισμού θα επιτρέψει στην Άγκυρα να αναβαθμίσει τα παλαιότερα F-16 σε υπερσύγχρονα Block 70.
"Τα νέα και τα αναβαθμισμένα αεροσκάφη θα επιτρέψουν στην Τουρκία να διαμορφώσει έναν στόλο σύγχρονων μαχητικών, με πολλαπλούς ρόλους, ώστε να θωρακίσει την άμυνα του εναέριου χώρου της", τόνισε ο αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
"Στο μεταξύ, η πώληση των F-35 στην Ελλάδα θα ενισχύσει σημαντικά τις δυνατότητες της Αθήνας καθώς και τη διαλειτουργικότητά της με τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ", πρόσθεσε ο αξιωματούχος. "Αυτή η πώληση ενισχύει την ικανότητα της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας να υπερασπίζεται τον εναέριο χώρο της, να συμμετέχει στις αποστολές του ΝΑΤΟ για τη διατήρηση της περιφερειακής ασφάλειας και την υποστήριξη των συμμάχων, ενώ ενισχύει τη διαλειτουργικότητά της με τις δυνάμεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ".
Ο Suleyman Ozeren, λέκτορας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο και συνεργάτης στο Orion Policy Institute, πιστεύει ότι η απόφαση να εγκριθούν ταυτόχρονα οι πωλήσεις αεροσκαφών σε Ελλάδα και Τουρκία αποτυπώνει "δύο κρίσιμης σημασίας προοπτικές".
"Πρώτον, η κυβέρνηση Μπάιντεν επιδιώκει να δημιουργήσει μια ισορροπία στην περιοχή, παρέχοντας F-35 στην Ελλάδα, ενώ προμηθεύει F-16 στην Τουρκία", σχολίασε ο Ozeren. "Προφανώς, η Ελλάδα έχει το πάνω χέρι σε αυτήν τη συμφωνία".
"Δεύτερον, η απόφαση αυτή αντικατοπτρίζει τον σκεπτικισμό που υπάρχει στη σχέση Ουάσιγκτον - Άγκυρας, μια σταθερά προβληματική παράμετρος από τότε που η Τουρκία αποφάσισε να αγοράσει τους ρωσικούς S-400", τόνισε ο ίδιος.
Η αμφιλεγόμενη αγορά των εν λόγω συστημάτων αεράμυνας από την Τουρκία είχε ως αποτέλεσμα να αποκλειστεί από το πρόγραμμα των F-35 και να μπλοκαριστεί η αγορά αμερικανικών αεροσκαφών. Αρχικά, η Άγκυρα ήθελε να αγοράσει έως και 100 F-35A για να εκσυγχρονίσει την πολεμική της αεροπορία.
Εντέλει, ο Ozeren πιστεύει ότι η απόκτηση του πιο προηγμένου αεροσκάφους πέμπτης γενιάς στον κόσμο αποτελεί "διπλωματική νίκη" για την Ελλάδα. Και σημειώνει ότι το χρονικό σημείο όπου λήφθηκε η απόφαση "λέει πολλά", καθώς υποδηλώνει τόσο "μια προτίμηση προς την Ελλάδα έναντι της Τουρκίας στο αμερικανικό Κογκρέσο" όσο και τις "τεταμένες" σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.
"Παρ' όλα αυτά, η απόφαση δεν έχει μοναδικό στόχο την ισορροπία δυνάμεων στους ουρανούς πάνω από το Αιγαίο", ανέφερε. "Υποδηλώνει ότι οι ΗΠΑ θελουν να κρατήσουν κοντά τους την Τουρκία, ένα σημαντικό μέλος της συμμαχίας του ΝΑΤΟ".
Ο Γιώργος Τζογόπουλος, συνεργάτης στο Centre International de Formation Européenne, πιστεύει ότι η απόφαση των ΗΠΑ είναι λογική υπό ένα "πολιτικό πρίσμα".
"Ελλάδα και Τουρκία είναι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ, αλλά ο αυτόνομος δρόμος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει την αμερικανική κυβέρνηση να εφαρμόσει διαφορετικές τακτικές στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων της, ικανοποιώντας κατά κάποιο τρόπο και τις δύο χώρες", σχολίασε. "Η Ουάσινγκτον εργάζεται σκληρά για να περιορίσει το άνοιγμα της Άγκυρας προς Ανατολάς. Πρόκειται για μια διαδικασία εν εξελίξει που δεν ολοκληρώνεται με τις πρόσφατες πωλήσεις μαχητικών".
Με τον τρόπο αυτό, ο Τζογόπουλος πιστεύει ότι η Ουάσινγκτον σχεδιάζει να προσφέρει στην Αθήνα ένα "ποιοτικό στρατιωτικό πλεονέκτημα", αποφεύγοντας συγχρόνως να αποξενώσει "ανεπανόρθωτα" την Άγκυρα.
Είναι ενδιαφέρον ότι λίγες μέρες μετά την έγκριση των δύο συμφωνιών, η υφυπουργός Εξωτερικών αρμόδια για θέματα Πολιτικών Υποθέσεων Victoria Nuland δήλωσε στα τουρκικά ΜΜΕ: "Εάν μπορέσουμε να επιλύσουμε το θέμα των S-400, οι ΗΠΑ θα ήταν ευτυχείς να καλωσορίσουν την Τουρκία πίσω στην οικογένεια των F-35".
"Η πιθανή πώληση των F-35 στην Τουρκία δεν μπορεί να αποκλειστεί", δήλωσε ο Τζογόπουλος. "Εξαρτάται από τη μελλοντική πορεία της τουρκο-αμερικανικών διαπραγματεύσεων, η οποία θα διαμορφωθεί και από το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ".
Ο Τζογόπουλος πιστεύει ότι το τουρκο-αμερικανικό παζάρι έχει δύο νικητές και έναν ηττημένο. Οι νικητές είναι οι ΗΠΑ και η Τουρκία, με την πρώτη να εξασφαλίζει άλλη μια προσοδοφόρα πώληση όπλων και τη δεύτερη να λαμβάνει τα αεροσκάφη που ζητούσε. Από την άλλη, το ΝΑΤΟ είναι ο χαμένος, καθώς το "μήνυμα που στέλνεται στα υπόλοιπα κράτη-μέλη" είναι ότι η αυτονομία στην εξωτερική πολιτική, στην προκειμένη περίπτωση της Τουρκίας, "θα μπορούσε να είναι μια επιλογή για τα κράτη χωρίς σοβαρές επιπτώσεις".
Η τουρκική έγκριση για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ ήταν ο παράγοντας που άνοιξε τον δρόμο για την πώληση των F-16, ωστόσο ο Τζογόπουλος σημείωσε ότι "δεν είναι σαφές ποια είναι τα όρια στο τουρκο-αμερικανικό παζάρι".
"Σήμερα είναι η έγκριση του σουηδικού αιτήματος, αύριο κάτι άλλο", τόνισε. "Η διαπραγματευτική τακτική της Άγκυρας φέρνει αποτελέσματα και αυτό θα πρέπει να προκαλεί κάποια ανησυχία".
Ο αναλυτής επισήμανε ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις εμφανίζουν σταθερότητα αυτή την περίοδο, όμως η Ιστορία έχει δείξει επανειλημμένα ότι μια τέτοια σταθερότητα δεν διαρκεί για πολύ.
"Για να συγκρίνουμε την αεροπορική ισχύ στο Αιγαίο χρειαζόμαστε συγκεκριμένους αριθμούς και χρονοδιαγράμματα", είπε ο Τζογόπουλος. "Δεν είναι σαφές, για παράδειγμα, πόσα μαχητικά F-35 θα λάβει η Ελλάδα και πότε".
"Οι ΗΠΑ τάσσονται υπέρ της αποκλιμάκωσης της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά θα πρέπει να είναι έτοιμες και για νέους γύρους εντάσεων αργά ή γρήγορα", πρόσθεσε.
"Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για τις ΗΠΑ δεν είναι η ισορροπία της αεροπορικής ισχύος στο Αιγαίο, αλλά να αποτρέψουν μια κατάσταση όπου θα μπορούσαν να χάσουν την Τουρκία", σημείωσε.
Επομένως, ο κίνδυνος για την Τουρκία να έχει κάποια στιγμή η Ελλάδα ποιοτικό στρατιωτικό πλεονέκτημα απέναντί της πάνω από το Αιγαίο θα μπορούσε να είναι διακύβευμα των "μελλοντικών τουρκοαμερικανικών συνομιλιών".
Ο Τζογόπουλος υπέδειξε τη δήλωση της Νούλαντ ότι η Τουρκία θα μπορούσε να αποκτήσει F-35, εάν λύσει το ζήτημα με τους S-400.
"Το παζάρι συνεχίζεται", είπε.
