Της Tina Fordham
"Δεν πάω πουθενά". Αυτό ήταν το μήνυμα του επί σειρά ετών ηγέτη της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος έφτασε κοντά στην απόλυτη νίκη από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών την Κυριακή. Η κούρσα των δύο διεκδικητών της προεδρίας θα τερματίσει πλέον στις δεύτερες κάλπες που θα στηθούν στις 28 Μαΐου.
Ο Ερντογάν έλαβε το 49,5% των ψήφων και ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου εξασφάλισε το 45% (ο Σινάν Ογάν, με 5,2%, έμεινε εκτός της τελικής αναμέτρησης). Με αυτά τα ποσοστά, συν το πλεονέκτημα ότι είναι ο κάτοχος του προεδρικού αξιώματος, ο Ερντογάν έχει το προβάδισμα. Το εκλογικό αποτέλεσμα, όμως, έφερε sell-off στις αγορές, δείχνοντας πως η προοπτική της πολιτικής συνέχειας –με την επανεκλογή Ερντογάν– δεν θα λέγαμε πως εμπνέει εμπιστοσύνη στους επενδυτές – μάλλον, το αντίθετο.
Επιπλέον, η κάλπη έδειξε ότι ακόμη και μετά από 20 χρόνια στην εξουσία, μετά από έναν καταστροφικό σεισμό που σκότωσε περισσότερους από 50.000 ανθρώπους και τον θηριώδη πληθωρισμό (έτρεξε μέχρι και 85%) που εκτόξευσε τις τιμές στην Τουρκία, ο Ερντογάν παραμένει ισχυρή πολιτική δύναμη.
Η αντιπολίτευση τον επικρίνει για συγκεντρωτισμό εξουσίας και πρακτικές "ανελευθερίας", οι οποίες φάνηκαν και κατά την προεκλογική εκστρατεία του Ερντογάν που επιστράτευσε την κρατική εξουσία, από τη μονοπώληση του τηλεοπτικού χρόνου μέχρι λαϊκιστικά δώρα, όπως το δωρεάν φυσικό αέριο, αλλά και εμπρηστική ρητορική για την κουρδική εθνική μειονότητα και τα δικαιώματα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+.
Παρόλο που το προεδρικό γραφείο κινητοποίησε κρατικούς μηχανισμούς εξουσίας σε αυτή την προεκλογική, γεγονός που ενδεχομένως συνέβαλε στην ήττα του 74χρονου επί μακρόν ηγέτη της αντιπολίτευσης και Αλεβίτη, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου –χαρακτηριστικότερη σκηνή της προεκλογικής του εκστρατείας ήταν το βίντεο που από το τραπέζι της κουζίνας του και κρατώντας ένα κρεμμύδι στηλιτεύει την εκτόξευση του κόστους διατροφής στην Τουρκία και αντιπαραβάλλει στην ανακτορική κατοικία του Ερντογάν το δικό του ταπεινό σπίτι–, οι παρατηρητές των τουρκικών προεδρικών εκλογών θεωρούν πως ο πρώτος γύρος διεξήχθη υπό καθεστώς μεγάλη ελευθερίας και δικαιοσύνης, αν και εντοπίστηκαν παρατυπίες.
Γιατί, λοιπόν, αγορές και πολιτικοί ηγέτες σε όλο τον κόσμο επιδεικνύουν τόση νευρικότητα; Άλλωστε, ο επιχειρηματικός κόσμος συνήθως φοβάται τους αριστερούς λαϊκιστές, και όχι τους δεξιούς/συντηρητικούς ηγέτες όπως ο Ερντογάν. Η απάντηση έγκειται εν μέρει στις ανορθόδοξες οικονομικές πολιτικές του Τούρκου προέδρου, ο οποίος μείωσε τα επιτόκια παρά την εκτίναξη του πληθωρισμού, αξιοποιώντας την εξουσία του και τοποθετώντας σε θέσεις-κλειδιά μέλη της οικογένειάς του (στο παρελθόν, ο γαμπρός του διετέλεσε υπουργός Οικονομικών). Επίσης, μετά από 20 χρόνια στο τιμόνι της Τουρκίας, οι προοπτικές για να εφαρμόσει ο Ερντογάν ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα.
Αν και η 19η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, με μια τεράστια αγορά 85 εκατομμυρίων καταναλωτών, αποτελώντας κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ και παραμένοντας υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ, η συνέχιση της διακυβέρνησης Ερντογάν για άλλα έξι χρόνια –έχοντας και την πλειοψηφία των εδρών στο κοινοβούλιο– θα οδηγήσει την Τουρκία σε επιδόσεις και επιτεύγματα πολύ κάτω από τις δυνατότητές της (οικονομικές και γεωστρατηγικές), εφόσον η χώρα παραμείνει δέσμια των διαθέσεων ενός ηγέτη που είναι προσηλωμένος στον έλεγχο των μοχλών εξουσίας και στο πώς θα μεγιστοποιήσει τα οφέλη του από αυτούς: χαρακτηριστικό είναι πως ο Ερντογάν κατάφερε να εμφανίζεται ως σύμμαχος της Ρωσίας και ταυτόχρονα η Τουρκία να πουλά στην Ουκρανία μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2, που χρησιμοποιήθηκαν στην αεράμυνά της κατά των Ρώσων εισβολέων (η Άγκυρα έκανε λόγο για "ιδιωτική απόφαση", και όχι κυβερνητική).
Ασφαλώς, οι εκλογές δεν έχουν τελειώσει ακόμη, και η διαφορά των 5 μονάδων που υπολείπεται ο επικεφαλής του CHP Κιλιτσντάρογλου από τον Ερντογάν είναι δύσκολο να καλυφθεί, αλλά όχι ακατόρθωτο. Στις ημέρες που μεσολαβούν έως τις 28 Μαΐου η μεταβλητότητα στην τιμή της λίρας αναμένεται να οξυνθεί και δεν αποκλείεται να ξαναδούμε διαδηλωτές στους δρόμους: μετά τις κινητοποιήσεις στο πάρκο Γκεζί το 2012 και τις επακόλουθες συγκρούσεις, η ένταση μεταξύ της τουρκικής αντιπολίτευσης και του κυβερνώντος AKP κινείται συνήθως "στα κόκκινα", ιδίως σε μεγάλες πόλεις όπως η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη. Η διχόνοια στο εσωτερικό (σε συνδυασμό με το ασταθές οικονομικό περιβάλον και την προβληματική "ανεξαρτησία" της κεντρικής τράπεζας) είναι ένας ακόμη λόγος που κράτησε τους ξένους επενδυτές μακριά από την Τουρκία τα τελευταία χρόνια.
Από την πλευρά του, ο Ερντογάν διαβεβαίωσε ότι θα σεβαστεί τη λαϊκή ετυμηγορία, σε αντίθεση με τον Ζαΐρ Μπολσονάρου στη Βραζιλία, ο οποίος δεσμεύθηκε να αμφισβητήσει την εκλογική του ήττα και έστειλε τους υποστηρικτές του στο προεδρικό μέγαρο για να το κάνουν πράξη.
Σε μια εποχή που η παγκόσμια πολιτική σκηνή χαρακτηρίζεται από δημοκρατική οπισθοδρόμηση και αμφισβήτηση του κράτους δικαίου, οι τουρκικές εκλογές απέδειξαν πώς το επίπεδο της δημοκρατίας συνεχίζει να διολισθαίνει. Ο β’ γύρος θα παρακολουθείται στενά από την Ουάσινγκτον μέχρι το Κρεμλίνο, το Πεκίνο και τις Βρυξέλλες ως ένδειξη για τη μελλοντική κατεύθυνση όχι μόνο της Τουρκίας, αλλά και ενός κόσμου που κυριεύεται από κλιμακούμενες εντάσεις, που υποφέρει από ενεργειακή και επισιτιστική ανασφάλεια και συγκρούσεις στην Ευρώπη, διαμορφώνοντας έναν νέο Γεωπολιτικό Υπερ-Κύκλο. Η Τουρκία, όπως πάντα, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτών των θεμάτων. Το εκλογικό αποτέλεσμα της 28ης Μαΐου θα είναι ένα ακόμη κρίσιμο ορόσημο για το πώς θα εξελιχθεί αυτό το απειλητικό ντόμινο.
