Tου Mike O’Sullivan
Το βιβλίο του Jan Werner Mueller για τον λαϊκισμό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μία από τις ρήσεις-διαμάντια του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: "Εμείς είμαστε ο λαός, εσείς ποιοι είστε;”. Πρόκειται για τη θρασεία δήλωση ενός πολιτικού που έχει εξελιχθεί -πρώτα αποπλανώντας τον λαό του με την πρόοδο, την ανάπτυξη και τα επιτεύγματα της χώρας και πιο πρόσφατα αλώνοντας το κράτος- στη ενσάρκωση μιας Τουρκίας που αποδομεί τους θεσμούς της, ως αποτέλεσμα των πράξεων και των αξιών του, και εξαλείφει την οικονομία της (ο πληθωρισμός έχει εκτιναχθεί κοντά στο 100%).
Ο Ερντογάν πρόκειται μάλιστα να μονοπωλήσει τα πρωτοσέλιδα και τις επόμενες εβδομάδες. Εκτός του ότι δεν επίκεινται άλλες σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις στις χώρες της Ομάδας των Επτά (G7) φέτος, οι προεδρικές εκλογές στην Τουρκία (ο πρώτος γύρος θα πραγματοποιηθεί στις 14 Μαΐου) θεωρούνται σημαντικές για διάφορους λόγους.
Σημείο καμπής για την Τουρκία
Πρώτον γιατί σηματοδοτούν ένα σημείο καμπής για την Τουρκία, η οποία δείχνει προσκολλημένη στη Δημοκρατία και στην ιδέα μιας σταθερής οικονομικής δομής. Μια νίκη του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές θα εξαλείψει κάθε ψήγμα Δημοκρατίας στη χώρα και αναμφισβήτητα θα ωθήσει όσους διατηρούν ακόμη κάποιες ελπίδες για την τουρκική οικονομία να αναθεωρήσουν. Μπορεί με άλλα λόγια να εξαλείψει για πάντα την πολιτική του Κεμάλ Ατατούρκ που οραματιζόταν μια Τουρκία κοσμική, δημοκρατική και δυτική.
Σε ευρύτερο επίπεδο, η εκλογική αναμέτρηση του Ερντογάν θεωρείται μια "δοκιμασία” για τη θεωρία περί "ύφεσης του αυταρχισμού" - λαϊκιστές ηγέτες όπως ο Ζαϊρ Μπολσονάρου, ο Μπόρις Τζόνσον και ο Ντόναλντ Τραμπ έχουν εκδιωχθεί, και μια αλλαγή φρουράς στην Τουρκία θα σηματοδοτούσε την απόρριψη ενός από τους μακροβιότερους λαϊκιστές ηγέτες στον πλανήτη, δείχνοντας ότι η Δημοκρατία στην Τουρκία μπορεί να ανασάνει και πάλι.
Οι τουρκικές εκλογές, όμως, αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία σε γεωπολιτικό επίπεδο. Υπήρξε μια εποχή που η Τουρκία επαινούνταν ως πρότυπο και πόλος σταθερότητας στη Μέση Ανατολή (κυρίως στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης) και το μότο της εξωτερικής πολιτικής της ήταν "κανένα πρόβλημα με τους γείτονες”. Όπως έχει επισημανθεί όμως και στο παρελθόν, πλέον η Τουρκία εμπλέκεται σε συγκρούσεις προς πάσα κατεύθυνση - είναι παρούσα στη σύγκρουση Αζερμπαϊτζάν - Αρμενίας, συμμετέχει ενεργά στη Λιβύη και τη Συρία, βρίσκεται σε αντιπαράθεση με το Ισραήλ, εξελίσσεται στο πιο ανεξέλεγκτο μέλος της συμμαχίας του ΝΑΤΟ, ενώ διατηρεί μια φιλικο-επιθετική σχέση με τη Ρωσία. Με άλλα λόγια, διακυβεύονται πολλά για τη χώρα.
Ο αντίπαλος του Ταγίπ
Αντίπαλος του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές είναι ο βετεράνος πολιτικός Κεμάλ Κιλιντσάρογλου - ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος από το 2010. Ο οικονομολόγος και πάλαι ποτέ δημόσιος υπάλληλος Κιλιτσντάρογλου θεωρείται εν γένει μετριοπαθής, αν και τις τελευταίες εβδομάδες ηγήθηκε κινήσεων διαμαρτυρίας έξω από υπουργεία. Αυτό εν μέρει οφείλεται στο γεγονός ότι έχει ενταθεί η πολιτική αντιπαράθεση στον απόηχο των καταστροφικών σεισμών που προκάλεσαν 50.000 θανάτους στη χώρα.
Σε αντίθεση με τη σιδηροδρομική τραγωδία στη βορειοανατολική Ελλάδα, ο τραγικός απολογισμός των θανόντων από τους σεισμούς στην Τουρκία αποδίδεται στη διαφθορά που μαστίζει τη χώρα - η οποία μεταφράζεται είτε σε κακοτεχνίες είτε σε αδυναμία των τουρκικών θεσμών να παράσχουν βοήθεια στους πληγέντες
Η Τουρκία αποτελεί το παράδειγμα που χρησιμοποιώ πάντοτε για να δείξω τις αρνητικές επιπτώσεις της αποδυνάμωσης των θεσμών στις αγορές ομολόγων και συναλλάγματος (η οικογένεια του Ερντογάν και οι στενοί σύμμαχοί του για παράδειγμα ελέγχουν το υπουργείο Οικονομικών και την κεντρική τράπεζα της χώρας).
Από αυτήν την άποψη, η Τουρκία καθίσταται χαρακτηριστικό παράδειγμα για την άνοδο και την πτώση μιας χώρας. Από την αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν ο Κεμάλ Ντερβίς εξορθολόγησε το τραπεζικό σύστημα της χώρας και η Τουρκία προσέβλεπε στην ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η χώρα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο. Τον τελευταίο καιρό όμως κάνει βήματα προς τα πίσω, καθώς η πολιτική διακυβέρνησης, η ποιότητα των θεσμών της και το κράτος δικαίου έχουν υποβαθμιστεί.
Αποτελεί ειρωνεία λοιπόν που ως αυθεντία για τη σημασία που έχει η ποιότητα των θεσμών και η πολιτική ηθική θεωρείται ο Ντάρον Ατζέμογλου (συγγραφέας, μαζί με τον Σάιμον Ρόμπινσον, του βιβλίου "Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη;”, ενώ πρόκειται σύντομα να δημοσιεύσουν ένα ακόμη βιβλίο για την ισχύ και την πρόοδο).
Ο Ατζέμογλου είναι ένας από τους κορυφαίους οικονομολόγους στον κόσμο και Τούρκος, όπως και ο Ντάνι Ρόντρικ. Είμαι βέβαιος ότι αμφότεροι θρηνούν για την πορεία που ακολουθεί η χώρα τους, την ώρα μάλιστα που και οι δύο έχουν ξεκάθαρα τις πολιτικές απαντήσεις που χρειάζεται ώστε να επιστρέψει σε σωστή τροχιά.
Για να επιστρέψουμε στα των εκλογών, το τελευταίο τρικ του Ερντογάν είναι "να το παίξει άρρωστος” και να ακυρώσει ορισμένες προεκλογικές του εκδηλώσεις, μια κίνηση που ορισμένοι άνθρωποι με γνώση του πολιτικού σκηνικού στην Τουρκία λένε ότι αποτελεί μια προσπάθεια να προσελκύσει "ψήφους συμπάθειας”. Η αίσθησή μου είναι ότι όταν θα πλησιάζει ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών, ο Ερντογάν θα δείξει απροκάλυπτα το λαϊκιστικό του πρόσωπο και θα παίξει το "χαρτί” που έπαιξε και ο Τραμπ - ισχυριζόμενος ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια ευρεία συνωμοσία στην οποία εμπλέκεται ο στρατός, εξωτερικές δυνάμεις και ενδεχομένως να επικαλεστεί και εκλογική νοθεία.
Η μοίρα του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, που φυλακίστηκε επειδή επέκρινε την κυβέρνηση του Ερντογάν, αποτελεί σημάδι για το πόσο μακριά είναι διατεθειμένος να φτάσει ο Τούρκος πρόεδρος προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία. Κάτι που θα εξαρτηθεί επίσης από τη συνοχή των κομμάτων της αντιπολίτευσης εν όψει της "λαϊκιστικής επίθεσης” του Ερντογάν.
Μια ήττα του Ερντογάν θα αντηχούσε στις αναδυόμενες αγορές, την Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή.
