Του Saleem H. Ali
Έγγραφα από την Επιτροπή Περιβαλλοντικού Ελέγχου της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων αποκάλυψαν πρόσφατα ότι Ρώσοι γεωλόγοι έχουν ανακαλύψει τεράστια αποθέματα πετρελαίου στα ύδατα της Βρετανικής Ανταρκτικής Επικράτειας στη θαλάσσια περιοχή Wedell. Όταν επισκέφθηκα την εν λόγω περιοχή τον Νοέμβριο του 2022, οι μετρήσεις επιβεβαίωσαν την αραίωση των πάγων και την ευκολότερη θαλάσσια πρόσβαση. Οι Ρώσοι δεν έχουν αναφερθεί σε συγκεκριμένα σχέδια, αλλά οι έρευνές τους για ενεργειακούς πόρους θα μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο το Σύστημα Συνθηκών Ανταρκτικής. Οι συναφείς Συνθήκες αποτελούν ξεχωριστό παράδειγμα διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας, το οποίο μέχρι στιγμής έχει καταστείλει τον "παρορμητισμό" των κρατών να χρησιμοποιούν βία στις εδαφικές τους διεκδικήσεις. Ωστόσο, δεδομένων των τρεχουσών γεωπολιτικών συνθηκών, η ηρεμία στην Ανταρκτική που βασίζεται εν πολλοίς στην επιστημονική κοινότητα θα μπορούσε να υπονομευθεί.
Ο ορυκτός πλούτος της Ανταρκτικής θα μπορούσε να είναι πιο προσιτός όπως και η μόνιμη κατοίκηση για τις 7 χώρες που διεκδικούν εδάφη στην Ανταρκτική (Αργεντινή, Αυστραλία, Χιλή, Γαλλία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Ηνωμένο Βασίλειο). Ειδικότερα, η Χιλή και η Αργεντινή έχουν ήδη μόνιμους οικισμούς με σχολεία στις βάσεις τους στην Ανταρκτική. Η πρόσφατη αποκάλυψη για τις ρωσικές πετρελαϊκές έρευνες ανάγκασε τη Χιλή να θέσει σε συναγερμό τις αμυντικές της δυνάμεις και να πραγματοποιήσει μια συνάντηση ασφαλείας στη βάση της Ανταρκτικής ως επίδειξη δύναμης και διεκδίκησης. Από την άλλη πλευρά, η κλιματική κρίση θα μπορούσε να παρακινήσει τα μέρη της Συνθήκης της Ανταρκτικής (στα οποία περιλαμβάνονται η Ρωσία και η Ουκρανία) να παραμείνουν δεσμευμένα στην επιστημονική συνεργασία ανεξαρτήτων των εγχώριων πολιτικών συμφερόντων.
Ίσως τα πιο τρομακτικά σενάρια για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως σχετίζονται με το λιώσιμο των πάγων της Ανταρκτικής. Στην ήπειρο αυτή, που θεωρείται η πιο παγωμένη, η πιο ανεμοδαρμένη και πιο "υγρή" ξηρά μάζα στη Γη, βρίσκεται περισσότερο από το 70% του γλυκού νερού σε όλο τον πλανήτη. Αν και τα πιο πρόσφατα αναλυτικά μοντέλα για την Ανταρκτική και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που φτάνουν μέχρι το έτος 2350, δεν προβλέπουν ολοκληρωτικό λιώσιμο των πάγων, ακόμα και μέτρια μεταβολή στην επιφάνεια της Ανταρκτικής που καλύπτεται από πάγους (ειδικά στην Ανατολική Ανταρκτική) εγείρει μεγάλες ανησυχίες.
Η βάση Vernadsky στην Ανταρκτική θα μπορούσε να συνδέσει τις επιστήμες με τον τρόπο που διεξάγονται οι σύγχρονες συγκρούσεις. Ήταν μία από τις βάσεις όπου μελετήθηκε για πρώτη φορά η τρύπα του όζοντος και οδήγησε στη μοναδική διεθνή περιβαλλοντική συνθήκη που επικυρώθηκε από όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ και τους συνδεδεμένους φορείς για την προστασία του πλανήτη από την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία. Αρχικά ήταν βρετανική βάση, παραδόθηκε στην ουκρανική κυβέρνηση το 1996. Επέλεξαν να της δώσουν το όνομα μιας από τις ηγετικές μορφές της σύγχρονης συστημικής οικολογίας - του Vladmir Vernadsky, από τους πρώτους στοχαστές που εισήγαγαν την έννοια της "βιόσφαιρας". Ο Vernadsky τυγχάνει σεβασμού ως επιστήμονας τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ουκρανία, καθώς πίστευε σε μια διπλή και συμβιωτική ταυτότητα και για τους δύο πολιτισμούς. Ίσως αυτή η βάση με το όνομά του να μπορεί να αναθερμάνει την επιστημονική διπλωματία μεταξύ των δύο κρατών.
Σύμφωνα με δοκίμιο που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο ψηφιακό περιοδικό Aeon, η Ανταρκτική παρουσιάζει ένα παράδοξο: ενώ υπάρχουν πρωτόκολλα και κανόνες για την άμεση προστασία της από τις κλιματικές επιπτώσεις, εντούτοις ο κίνδυνος προέρχεται από τις ατομικές μας ενέργειες που παράγουν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πολύ μακριά από την παγωμένη ήπειρο. Η Ανταρκτική είναι μια περιοχή ζωτικής σημασίας μα και ευάλωτη, που ελπίζουμε να τη φέρουμε πιο κοντά στις κοινότητες πρακτικής των επιχειρήσεων και των πανεπιστημίων μας για να ενισχύσουμε τη δράση στο εσωτερικό της χώρας. Η μελετήτρια πολιτικών θεμάτων της Ανταρκτικής, Daniela Legett, μας προειδοποίησε, σε ένα σημαντικό δοκίμιό της που δημοσιεύθηκε σχεδόν πριν από μια δεκαετία, ότι το Σύστημα Συνθηκών Ανταρκτικής παραμένει εύθραυστο, παρά την επιτυχημένη εφαρμογή του μέχρι στιγμής.
Παρά την ύπαρξη 7 διεκδικητών, τεράστια τμήματα της Ανταρκτικής δεν τα διεκδικεί κανένα κράτος. Το μεγαλύτερο τέτοιο έδαφος βρίσκεται στη Δυτική Ανταρκτική και ονομάζεται "Γη της Μαρί Μπερντ". Στο παρελθόν, ο πρώην ηγέτης της Μαλαισίας Μαχατίρ Μοχάμεντ πρότεινε στα Ηνωμένα Έθνη ότι η ήπειρος θα πρέπει να είναι προσβάσιμη στις αναπτυσσόμενες χώρες και όχι να αποτελεί "παιδική χαρά" για την ελίτ των επιστημόνων από πλούσια κράτη. Πρότεινε μάλιστα και πιθανές διεκδικήσεις μέσω των Ηνωμένων Εθνών. Το ισχύον Σύστημα Συνθήκης της Ανταρκτικής είναι εκτός αρμοδιότητας των Ηνωμένων Εθνών και ίσως θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο να ενταχθεί η Ανταρκτική σε κάποια μορφή πολυμερούς κηδεμονίας.
Η Ρωσία είναι εξέχον μέλος του Συστήματος Συνθήκης Ανταρκτικής, ενώ διαθέτει σημαντικές ερευνητικές βάσεις στην ήπειρο. Η ανταλλαγή δεδομένων είναι απαραίτητη για την επιτυχία της επιστήμης στην Ανταρκτική και είναι σαφές ότι απειλείται. Ενώ η Ρωσία μπορεί να ωφεληθεί από ορισμένες πτυχές της κλιματικής αλλαγής όσον αφορά την επιμήκυνση των καλλιεργητικών περιόδων, υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η χώρα δεν είναι καλά προετοιμασμένη για τις αρνητικές συνέπειες. Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να χρησιμοποιήσει το Σύστημα Συνθήκης Ανταρκτικής για να συνεργαστεί με τη Ρωσία ως χώρα που δεν διεκδικεί εδάφη μέχρι στιγμής (σε αντίθεση με την Αρκτική, όπου έχει τη μεγαλύτερη παράκτια επικράτεια). Τα οφέλη της επιστημονικής συνεργασίας στην Ανταρκτική έχουν περισσότερες δυνατότητες εάν προσεγγιστεί η Ρωσία.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν την Ανταρκτική ως έναν τρόπο υπεράσπισης της πολυμέρειας σε μια εποχή που απομονώνονται με τις αποφάσεις της εξωτερικής τους πολιτικής. Θετικό σημάδι ότι η προοπτική αυτή καταγράφεται στον Λευκό Οίκο είναι η δημοσίευση ενός "Μνημονίου Εθνικής Ασφάλειας" που εκδόθηκε στις 17 Μαΐου 2024, στο οποίο επισημαίνεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες "θα συνεχίσουν να ηγούνται των διεθνών συνεργασιών μέσω του Συστήματος Συνθήκης Ανταρκτικής". Είναι καιρός να εστιάσουμε σε αυτή την Terra Incognita για να διασφαλίσουμε ότι μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ανθρωπότητας στην επιστημονική διπλωματία δεν θα πέσει θύμα "αχόρταγων" που θέλουν να αρπάξουν φυσικούς πόρους.
