Του Scott Montgomery
Το αν το Ιράν έχει φτάσει κοντά στην ανάπτυξη ενός πυρηνικού όπλου δεν είναι ξεκάθαρο, σίγουρα όμως έχει ξεπεράσει τα όρια του προγράμματος για εμπλουτισμό ουρανίου.
Διάφορες πηγές συγκλίνουν σε αυτό το συμπέρασμα: σημαντικότερη όλων ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, ο μόνος εξωτερικός οργανισμός που έχει τη δικαιοδοσία να διεξάγει επιτόπιες επιθεωρήσεις στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, όσο αυτό παραμένει μέλος της Συνθήκης μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων. Κλιμάκια του Οργανισμού επισκέφθηκαν αυτές τις εγκαταστάσεις στο Ιράν μία εβδομάδα πριν την έναρξη των ισραηλινών επιθέσεων.
Οι εμπειρογνώμονες θεωρούν πολύ σημαντικό ότι το ιρανικό καθεστώς, παρά τις τακτικές υπεκφυγής και παραπλάνησης που ακολουθεί επί δεκαετίες για να μην δίνει στον ΔΟΑΕ τα στοιχεία που ζητά, δεν έχει αποχωρήσει από τη Συνθήκη μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων. Η μόνη χώρα που έχει αποχωρήσει είναι η Βόρεια Κορέα, το 2003, και τρία χρόνια μετά πραγματοποίησε την πρώτη της πυρηνική δοκιμή.
Ο εμπλουτισμός του ουρανίου δεν είναι γρήγορη διαδικασία. Ανάλογα με την τεχνολογία των φυγοκεντρητών, μπορεί να χρειαστούν από έξι μήνες έως ένας χρόνος για να επιτευχθεί ο εμπλουτισμός στα επίπεδα του 5%, σύνηθες ποσοστό για το χαμηλά εμπλουτισμένο καύσιμο στους πυρηνικούς αντιδραστήρες.
Για να φτάσει ο εμπλουτισμός του ουρανίου στο 20% (που χρησιμοποιείται από ερευνητικούς αντιδραστήρες για να παράγουν ιατρικά ισότοπα και βιομηχανικά υλικά) χρειάζονται αρκετοί επιπλέον μήνες. Λίγοι αντιδραστήρες για πολύ εξειδικευμένες χρήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν εμπλουτισμένο ουράνιο στο 60%, και θα χρειαστεί άλλος ένας μήνας για να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο.
Αποκεί και πέρα είναι ζήτημα λίγων εβδομάδων ή ημερών για να επιτευχθεί ο εμπλουτισμός στο 90%, το κατώτερο όριο του οπλικού βαθμού. Το "90%" δεν είναι ο μαγικός αριθμός, αλλά αυξάνει τις πιθανότητες για ένα αποτελεσματικό χτύπημα.
Η ατομική βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα είχε επίπεδο εμπλουτισμού μόλις 80%, και εξερράγη μόλις το 1,4% του καυσίμου. Θα ήταν παράλογο να χαρακτηρίσουμε "αναποτελεσματική" μια βόμβα που κατέστρεψε το 90% της Χιροσίμα και σκότωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, Αλλά με τα επίπεδα εμπλουτισμού στο 93%-95%, το όπλο θα ήταν ακόμα πιο καταστροφικό.
Τα δεδομένα για το Ιράν
Τα τελευταία στοιχεία του ΔΟΑΕ δεν αφήνουν πολλές αμφιβολίες για την πιθανή απειλή που αντιπροσωπεύει το Ιράν. Απειλή που έχει μεγαλώσει από το 2018 όταν και αποσύρθηκε η κυβέρνηση Τραμπ από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, που την είχε υπογράψει ο Μπάρακ Ομπάμα το 2015. Με την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία, οι Ιρανοί άρχισαν να περιορίζουν τη συνεργασία τους με τους επιθεωρητές του ΔΟΑΕ.
Το 2021, το Ιράν αποκάλυψε το σχέδιό του για αύξηση του εμπλουτισμού ουρανίου από το 20% στο 60% και αμέσως μετά έπαψε να παρέχει λεπτομέρειες σχετικά με το πρόγραμμα παραγωγής καυσίμων. Στις αρχές του 2023, ο ΔΟΑΕ ανακάλυψε σωματίδια εμπλουτισμένα σε ποσοστό 83,7% στο εργοστάσιο του Φόρντοου, εγκατεστημένο σε βάθος περίπου 100 μέτρων μέσα σε ένα βουνό, που έγινε στόχος των Αμερικανών στην επίθεση που σημειώθηκε τα ξημερώματα της Κυριακής.
Στα τέλη του 2024, οι επιθεωρητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Ιρανοί είχαν αρχίσει να αυξάνουν ραγδαία το απόθεμά τους σε εμπλουτισμένο ουράνιο κατά 60%. Αν και κανένας από τους ερευνητικούς αντιδραστήρες του Ιράν δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει το 60%, ο ΔΟΑΕ εκτίμησε ότι είχαν παραχθεί περισσότερα από 400 κιλά μέχρι τον Μάιο του 2025 - εντυπωσιακά μεγάλη ποσότητα.
Το λογικό συμπέρασμα ήταν και το ανεπιθύμητο. Σύμφωνε με έκθεση του Ινστιτούτου για την Επιστήμη και τη Διεθνή Ασφάλεια, δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για "πολιτικούς σκοπούς" τόσο μεγάλη ποσότητα, ούτε καν ως διαπραγματευτικό "χαρτί". Πρόθεση των Ιρανών, ανέφερε το Ινστιτούτο, "είναι να μπορέσουν να παράγουν μεγάλες ποσότητες εμπλουτισμένου ουρανίου σε οπλικό βαθμό όσο πιο σύντομα γίνεται".
Πόσο γρήγορα μπορούσε να αναπτύξει πυρηνική βόμβα το Ιράν;
Οι εμπειρογνώμονες του Ινστιτούτου για την Επιστήμη και τη Διεθνή Ασφάλεια πιστεύουν ότι το Ιράν θα μπορούσε να μετατρέψει το απόθεμα του εμπλουτισμένου κατά 60% ουρανίου σε περίπου 230 κιλά καυσίμου οπλικού βαθμού σε 3 εβδομάδες. Η ποσότητα αυτή θα επαρκούσε για την ανάπτυξη 9 πυρηνικών όπλων και θα γινόταν στο εργοστάσιο του Φόρντοου.
Τα 25 κιλά καύσιμου που αρκούν για την ανάπτυξη ενός πυρηνικού όπλου θα μπορούσαν να παραχθούν μέσα σε 2-3 ημέρες, εάν δεν σταματούσε η διαδικασία λόγω επιθέσεων εν καιρώ σύρραξης. Τι μπορεί να έχει γίνει είναι άγνωστο. Οι δορυφορικές εικόνες υποδηλώνουν ότι το εμπλουτισμένο κατά 60% ουράνιο απομακρύνθηκε από το Φόρντοου πριν ή λίγο μετά την έναρξη των ισραηλινών επιδρομών.
Τα καύσιμα, όμως, από μόνα τους δεν κάνουν ένα όπλο. Οι Ιρανοί επιδίωξαν τον σχεδιασμό όπλων, αποκτώντας ακόμη και υλικά για τη συναρμολόγηση μιας βόμβας; Οι εκθέσεις των μυστικών υπηρεσιών δείχνουν ότι αυτός ήταν πράγματι ένας στόχος της Τεχεράνης στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αλλά πιθανόν εγκαταλείφθηκε το 2003. Τότε ο ΔΟΑΕ αποκάλυψε σαφείς αποδείξεις για ένα μυστικό πυρηνικό πρόγραμμα που παραβίαζε κατάφωρα τις υποχρεώσεις του Ιράν βάσει της Συνθήκης μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων.
Το κατά πόσον η Τεχεράνη προσπάθησε έκτοτε να ξεκινήσει εκ νέου την προσπάθεια για τη συναρμολόγηση μιας πυρηνικής βόμβας είναι αντικείμενο διαμάχης. Ο ΔΟΑΕ πιστεύει ότι το Ιράν δεν το 'κανε. Παράλληλα η Τεχεράνη αφήνει να εννοηθεί πως το απόθεμα του εμπλουτισμένου κατά 60% ουρανίου έχει διασκορπιστεί σε διάφορες τοποθεσίες για λόγους ασφαλείας.
Είναι προφανές ότι το Ιράν έχει αυξήσει τα επίπεδα εμπλουτισμού του ουρανίου πολύ πάνω από ό,τι χρειάζεται για οποιαδήποτε χρήση εν καιρό ειρήνης, ακόμα και ως μοχλό πίεσης σε μια πιθανή μελλοντική διαπραγμάτευση για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Μπορεί οι πυρηνικές δυνατότητές του να έχουν περιοριστεί μετά τις αμερικανικές και ισραηλινές επιθέσεις, το ενδεχόμενο όμως να έχουν εκμηδενιστεί μοιάζει απίθανο. Το Ιράν διαθέτει την τεχνογνωσία για την ανακατασκευή προηγμένων φυγοκεντρικών συσκευών και είναι σχεδόν βέβαιο ότι έχει διαφυλάξει ποσότητες των πιο εμπλουτισμένων καυσίμων της. Η αβεβαιότητα για το αν μπορεί το Ιράν να αναπτύξει πυρηνική βόμβα έχει περάσει σε άλλο στάδιο, αλλά παραμένει και μάλλον απέχει πολύ από το να εξαλειφθεί.
