Του Guney Yildiz
Οι επερχόμενες τουρκικές εκλογές στις 14 Μαΐου 2023 αψηφούν τη συμβατική σοφία. Η πτώση της τουρκικής οικονομίας και η υποτίμηση της αξίας της λίρας οδήγησαν πολλούς αναλυτές να προβλέψουν ότι επίκειται η ανατροπή του προέδρου Ερντογάν. Ωστόσο, η ανθεκτικότητα της βάσης υποστήριξης του κυβερνώντος κόμματος αποδεικνύει ότι η κατάσταση της οικονομίας δεν είναι πάντα ο κύριος αποφασιστικός παράγοντας για τους ψηφοφόρους.
Για να πλαισιώσω τις επερχόμενες τουρκικές εκλογές, προσδιορίζω την οικονομία της Τουρκίας ως έναν συνδυασμό πελατειακού καπιταλισμού και κράτους "πατέρα". Το σύστημα αυτό επηρεάζει διαφορετικές ομάδες με διαφορετικούς τρόπους, ρίχνοντας φως στην πολυπλοκότητα της εκλογικής συμπεριφοράς της χώρας. Η συμπεριφορά των ψηφοφόρων διαμορφώνεται από την περιφερειακή ταυτότητα, τη θρησκευτική ένταξη και τις πολιτικές προτιμήσεις. Η λεπτομερέστερη εξέταση αυτών των δυναμικών μπορεί να ρίξει φως στο πώς η κυβέρνηση του ΑΚΡ έχει διατηρήσει τη βάση υποστήριξής της παρά τις αυξανόμενες προκλήσεις.
Μια ιστορία δύο καταστροφών: Η Τουρκία αντιμετωπίζει τόσο μια οικονομική κρίση όσο και τα επακόλουθα καταστροφικών σεισμών. Με την τουρκική λίρα να πέφτει κατακόρυφα και τον πληθωρισμό να εκτοξεύεται στα ύψη, φάνηκε ότι οι ημέρες του Ερντογάν στην εξουσία ήταν μετρημένες. Όταν η καταστροφή χτύπησε στις 6 Φεβρουαρίου 2023, η ανεπαρκής αντίδραση της κυβέρνησης στους σεισμούς φάνηκε να εδραιώνει την υπόθεση εναντίον του κυβερνώντος κόμματος. Παρά τις προκλήσεις αυτές, οι δημοσκοπήσεις της κοινής γνώμης δεν έδειξαν σημαντική αλλαγή στην εκλογική συμπεριφορά. Τι συμβαίνει;
Η κυβέρνηση του ΑΚΡ, με επικεφαλής τον Ερντογάν, αναδύθηκε από τις στάχτες των οικονομικών αποτυχιών της προηγούμενης κυβέρνησης. Το 1999, η Τουρκία αντιμετώπισε μια διπλή κρίση: μια παραπαίουσα οικονομία και έναν καταστροφικό σεισμό. Η κυβέρνηση συνασπισμού του Μπουλέντ Ετσεβίτ, που δεν μπόρεσε να αντιστρέψει την οικονομική παρακμή, εφάρμοσε μέτρα ανάκαμψης υπό την καθοδήγηση του τότε υπουργού Οικονομίας Κεμάλ Ντερβίς. Ωστόσο, δεν μπόρεσε να διατηρήσει την εξουσία για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε να αποκομίσει τα οφέλη και ανατράπηκε λόγω ενός συνδυασμού πολιτικών, οικονομικών και ιδεολογικών λόγων.
Όταν το ΑΚΡ ήρθε στην εξουσία το 2002, η οικονομία είχε ήδη δείξει σημάδια ανάκαμψης. Η νεοαποκτηθείσα σταθερότητα, σε συνδυασμό με την κατάπαυση του πυρός στον μακροχρόνιο πόλεμο της Τουρκίας με το ΡΚΚ, επέτρεψε στην τουρκική οικονομία να αναπτυχθεί. Επιπλέον, οι ευνοϊκές παγκόσμιες οικονομικές τάσεις έδωσαν ώθηση στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Μέχρι τη δεκαετία του 2010, η Τουρκία παρουσίαζε εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης, που συναγωνίζονταν εκείνους της Κίνας.
Αλλά κάθε άνοδος έχει και μια πτώση. Παρά την αρχική επιτυχία της κυβέρνησης του ΑΚΡ, η τουρκική οικονομία άρχισε να παραπαίει στα μέσα της δεκαετίας του 2010. Η λίρα κατρακύλησε προς τα κάτω και ο πληθωρισμός αυξήθηκε κατακόρυφα. Σε μια ανορθόδοξη κίνηση, η κυβέρνηση Ερντογάν δεν ακολούθησε συμβατικές λύσεις, όπως η αύξηση των επιτοκίων για την καταπολέμηση του πληθωρισμού. Ως αποτέλεσμα, η άλλοτε ακμάζουσα τουρκική οικονομία άρχισε να καταρρέει υπό το βάρος των ίδιων της των αντιφάσεων.
Η κατάσταση της παρακμής της οικονομίας, μαζί με τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση, κόστισε στο κυβερνών κόμμα σημαντικό αριθμό ψήφων. Στις πιο πρόσφατες τοπικές εκλογές του 2019, η κυβερνητική συμμαχία έχασε τον έλεγχο πολλών μεγάλων πόλεων. Ωστόσο, η μείωση των ψήφων δεν αντιστοιχεί στη σοβαρότητα της οικονομικής κρίσης.
Οι σεισμοί δεν ταρακουνούν μόνο το έδαφος: Στις 6 Φεβρουαρίου 2023, η Τουρκία αντιμετώπισε μια νέα πρόκληση: δύο καταστροφικούς σεισμούς. Εκτός από τον τεράστιο αριθμό των νεκρών, οι καταστροφές έπληξαν την καρδιά μιας ήδη προβληματικής οικονομίας, επιδεινώνοντας την κρίση. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι οι οικονομικές απώλειες λόγω των σεισμών θα μπορούσαν να ανέλθουν στο ιλιγγιώδες ποσό των 34,2 δισ. δολαρίων.
Οι αποτυχίες αντηχούν: Η ανικανότητα της κυβέρνησης να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στους σεισμούς συνέβαλε μόνο στο να τροφοδοτήσει τη δυσαρέσκεια του κοινού. Καθώς η χώρα υποφέρει από την καταστροφή, πολλοί περίμεναν ότι ο κακός χειρισμός της κρίσης από την κυβέρνηση θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στα ποσοστά της στις δημοσκοπήσεις. Και όμως, οι δημοσκοπήσεις της κοινής γνώμης δεν έδειξαν ουσιαστική αλλαγή στην εκλογική συμπεριφορά. Αυτό εγείρει το ερώτημα: γιατί ο συνδυασμός της οικονομικής ύφεσης και της αποτυχίας της κυβέρνησης να διαχειριστεί τα επακόλουθα του σεισμού δεν οδήγησε σε μεγαλύτερη αλλαγή στο αίσθημα των ψηφοφόρων;
Ο περιορισμένος αντίκτυπος της οικονομίας στη συμπεριφορά των Τούρκων ψηφοφόρων
"Είναι η οικονομία ηλίθιε" (It's the economy, stupid!), είναι μια φράση που επινοήθηκε για πρώτη φορά από τον Τζέιμς Κάρβιλ, σύμβουλο της επιτυχημένης προεδρικής εκστρατείας του Μπιλ Κλίντον το 1992 εναντίον του εν ενεργεία προέδρου Τζορτζ Μπους του πρεσβύτερου. Το μήνυμα του Κάρβιλ ήταν απλό: επικεντρωθείτε στην οικονομία, καθώς αποτελεί το κύριο μέλημα πολλών ψηφοφόρων, και αντιμετωπίστε τις οικονομικές τους ανησυχίες προκειμένου να κερδίσετε την υποστήριξή τους. Η φράση έχει γίνει έκτοτε δημοφιλές σύνθημα και εκφράζει την ιδέα ότι τα οικονομικά ζητήματα συχνά υπερισχύουν άλλων θεμάτων στην πολιτική.
Η ιδέα ότι η οικονομία καθορίζει αποκλειστικά την εκλογική συμπεριφορά μπορεί να προέρχεται από μια απλοϊκή ερμηνεία της μαρξιστικής θεωρίας: ότι η οικονομική υποδομή διαμορφώνει την πολιτική υπερδομή.
Ωστόσο, οι περιορισμοί της έννοιας αυτής γίνονται εμφανείς κατά την ανάλυση της τουρκικής εκλογικής συμπεριφοράς. Μια προσωπική ιστορία καταδεικνύει αυτό το επιχείρημα. Σε μια συζήτηση με έναν ψηφοφόρο του αντιπολιτευόμενου CHP, έναν υψηλόβαθμο και μορφωμένο ανώτερο διευθυντή, συζητήθηκε η επίδραση της οικονομίας στις εκλογικές συμπεριφορές. Ο ψηφοφόρος του CHP δεν μπορούσε να κατανοήσει γιατί οι υποστηρικτές του ΑΚΡ θα συνέχιζαν την υποστήριξή τους όταν η οικονομία είχε κακές επιδόσεις.
Ο ψηφοφόρος του CHP ρωτήθηκε αν σκέφτηκε ποτέ να αλλάξει την ψήφο του όταν η τουρκική οικονομία, υπό την εξουσία του ΑΚΡ, παρουσίαζε αριθμούς ανάπτυξης σαν της Κίνας. Η απάντησή του: όχι. Αυτή η συμπεριφορά αναδεικνύει τους περιορισμούς της οικονομίας ως παράγοντα πρόβλεψης της εκλογικής συμπεριφοράς στην τουρκική πολιτική. Πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες.
Κοιτώντας πέρα από τον ισολογισμό: Όταν μιλάμε για την τουρκική πολιτική, η περιφερειακή ταυτότητα, η θρησκεία και η αφοσίωση σε ένα πολιτικό κόμμα διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των ψηφοφόρων. Η εθνοτική και θρησκευτική ταυτότητα, οι περιφερειακές και τοπικές προτιμήσεις και το προσωπικό χάρισμα επηρεάζουν όλες τις αποφάσεις των ψηφοφόρων. Στην Τουρκία, η κατάσταση της οικονομίας δεν είναι ο μοναδικός καθοριστικός παράγοντας των εκλογικών αποτελεσμάτων. Η κατανόηση του περίπλοκου πλέγματος παραγόντων που επηρεάζουν τους Τούρκους ψηφοφόρους είναι απαραίτητη για την πρόβλεψη του αποτελέσματος των επερχόμενων εκλογών.
Ο πελατειακός καπιταλισμός και το κράτος "πατέρας": Εξερευνώντας την τουρκική οικονομία
Το κράτος ως ευεργέτης: Στην Τουρκία, το κράτος θεωρείται ο πρωταρχικός κατανεμητής των πόρων και φορέας που πραγματοποιεί την οικονομική διαιτησία που ωφελεί συγκεκριμένα τμήματα της κοινωνίας με βάση τις πολιτικές απόψεις ή τη γεωγραφική θέση. Η προοπτική αυτή παραμένει ακόμη και όταν η οικονομία παραπαίει λόγω κακοδιαχείρισης από την ίδια την κυβέρνηση. Δεν οδηγεί απαραίτητα σε αλλαγή της εκλογικής συμπεριφοράς μεταξύ ενός σημαντικού τμήματος των υποστηρικτών του ΑΚΡ.
Ο πελατειακός καπιταλισμός συναντά το "κράτος πατέρα": Η προσέγγιση της σημερινής τουρκικής κυβέρνησης για την οικονομία είναι ένα μείγμα πελατειακού καπιταλισμού και "κράτους πατέρα". Η επιχειρηματική επιτυχία εξαρτάται από τις στενές σχέσεις με τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, ενώ τα πελατειακά δίκτυα και ο νεποτισμός αποτελούν χαρακτηριστικά του κράτους. Σε μια τέτοια οικονομία, η συνολική κατάσταση μπορεί να διαφέρει από τα οικονομικά πλεονεκτήματα που κατέχει μια επιλεγμένη ομάδα ανθρώπων.
Οι ευνοούμενοι του καθεστώτος: Ακόμα και αν η συνολική κατάσταση της οικονομίας είναι άκρως προβληματική, όσοι βρίσκονται κοντά στο καθεστώς μπορούν να εξακολουθούν να ευημερούν. Τα οφέλη είναι δυσανάλογα υψηλότερα για τους κορυφαίους καπιταλιστές, αλλά οι άνθρωποι στη βάση που εξασφαλίζουν θέσεις εργασίας και λαμβάνουν κρατικές παροχές μπορεί επίσης να θεωρούν το υπάρχον καθεστώς ως επωφελές, ακόμη και αν αυτό βλάπτει τη συνολική κατάσταση της οικονομίας. Μπορεί να πιστεύουν ότι οι πιθανότητες επιτυχίας τους είναι μεγαλύτερες υπό το ισχύον σύστημα παρά υπό ένα μελλοντικό σύστημα όπου η συνολική οικονομία βελτιώνεται. Αυτή η δυναμική συμβάλλει στην εξήγηση της ανθεκτικότητας της βάσης υποστήριξης του ΑΚΡ εν μέσω οικονομικών προκλήσεων.
Μοίρα, ανθεκτικότητα και θεία επιλογή: Η κατανόηση της αντίδρασης των ψηφοφόρων του ΑΚΡ στην κρίση
Πίστη μπροστά στο σκληρό πρόσωπο της καταστροφής: Η αποδοχή της "μοίρας" από τον συντηρητικό τουρκικό πληθυσμό μπορεί επίσης να συμβάλει στην ανθεκτικότητα της κυβέρνησης. Η πίστη στη μοίρα και το πεπρωμένο, γνωστή ως Qadar ή Θείο Διάταγμα, αποτελεί θεμελιώδη αρχή της πίστης στο Ισλάμ. Οι μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι τα πάντα στο σύμπαν είναι προκαθορισμένα από τον Αλλάχ και αποτελούν μέρος του θεϊκού του σχεδίου.
Μοίρα και καταστροφή: Αυτή η πίστη στη θεία εντολή οδηγεί τους θρησκευόμενους συντηρητικούς, οι οποίοι αποτελούν σημαντικό μέρος του τουρκικού πληθυσμού και της εκλογικής βάσης του κυβερνώντος AKP, να θεωρούν την καταστροφή από τον σεισμό και την απώλεια ανθρώπινων ζωών ως θεόσταλτη και όχι ως αποτέλεσμα αποτυχιών στους κανονισμούς κατασκευής, στον πολεοδομικό σχεδιασμό ή στις προσπάθειες διάσωσης.
Το γεγονός ότι η κατάσταση της οικονομίας δεν είναι ο πρωταρχικός παράγοντας για τον καθορισμό της εκλογικής επιτυχίας θα μπορούσε να είναι ο λόγος για τον οποίο ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου δίνει τόση έμφαση σε άλλους παράγοντες, όπως ο πλουραλισμός και η δημοκρατία, όσο και στην κατάσταση της οικονομίας.
Συμπερασματικά, οι επερχόμενες τουρκικές εκλογές στις 14 Μαΐου 2023 παρουσιάζουν ένα σύνθετο τοπίο που αψηφά τη συμβατική σοφία. Ενώ η οικονομία παραμένει σημαντικός παράγοντας, δεν είναι ο μοναδικός καθοριστικός παράγοντας της συμπεριφοράς των ψηφοφόρων στην Τουρκία.
Ένα πλήθος παραγόντων, από την περιφερειακή ταυτότητα και τη θρησκευτική ένταξη έως τον πελατειακό καπιταλισμό και την πίστη στη θεία χειροτονία, συμβάλλουν στο περίπλοκο πλέγμα επιρροών που θα καθορίσει το αποτέλεσμα αυτών των κρίσιμων εκλογών. Η κατανόηση αυτής της πολυπλοκότητας είναι απαραίτητη για την πρόβλεψη της μελλοντικής πορείας της τουρκικής πολιτικής.
