Του David Hambling
Προχθές το βράδυ, η Ρωσία εκτόξευσε 14 καμικάζι-drones μακράς εμβέλειας Shahed κατά της Ουκρανίας. Δεκατρία εξ αυτών καταρρίφθηκαν. Πρόκειται για μια συνήθη εξέλιξη, με αποτέλεσμα ο ήχος των κινητήρων τους, που συχνά προσομοιάζεται με τον ήχο μοτοποδηλάτων ή χλοοκοπτικών, να έχει καταστεί τόσο οικείος στους Ουκρανούς όσο και τα πυρά πυροβολικού. Οι αναφορές έκαναν λόγο για μικρές ζημιές.
Τώρα, η Ρωσία φέρεται να επιταχύνει την παραγωγή Shaheds, με στόχο να καταστήσει τις τακτικές αυτές "ριπές” από Shaheds σε πραγματική "καταιγίδα”. Μπορεί όμως να αποδώσει η πολεμική στρατηγική των μη επανδρωμένων αεροσκαφών της Ρωσίας; Και είναι απλώς θέμα αριθμών;
Δυνατότητα μαζικής παραγωγής
Το Shahed-136 είναι ένα επιθετικό drone μίας κατεύθυνσης που αναπτύχθηκε από το Ιράν, με άνοιγμα φτερών δύο μέτρων, ταχύτητα πτήσης περίπου 185 χλμ. την ώρα και είναι εξοπλισμένο με κεφαλή ισχύος 45 κιλών. Έχει εμβέλεια πτήσης περίπου 1.000 χλμ. Είναι πολύ πιο αργό, λιγότερο ισχυρό και ευκολότερο να καταρριφθεί από ό,τι οι παραδοσιακοί κρουζ και βαλλιστικοί πύραυλοι, αλλά το μεγάλο πλεονέκτημά του είναι το χαμηλό κόστος κατασκευής και η εύκολη παραγωγή του.
Η Ρωσία έχει δυνατότητα κατασκευής περίπου 100 πυραύλων τον μήνα, ωστόσο μπορεί να κατασκευάσει πολύ μεγαλύτερο αριθμό Shaheds και με πολύ χαμηλότερο κόστος. Έχουν ακουστεί διάφορα ποσά όσον αφορά το κόστος κατασκευής τους, με το ποσό των 20.000 θα θεωρείται πιο κοντά στην πραγματικότητα - γεγονός που το καθιστά περίπου 500 φορές φθηνότερο από τον πολυδιαφημισμένο υπερηχητικό πύραυλο Kinzhal.
Έτσι, ενώ πυραυλικές επιθέσεις κατά της Ουκρανίας εξαπολύονται μόνο μερικές φορές τον μήνα, οι επιθέσεις με Shaheds είναι συνεχείς και συνήθως στοχεύουν το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, ειδικά τους υποσταθμούς. Η αύξηση των επιθέσεων θα μπορούσε σταδιακά να υπερκεράσει την ικανότητα της Ουκρανίας να επισκευάζει τις ζημιές στο ηλεκτρικό της δίκτυο, οδηγώντας σε ευρείες διακοπές ρεύματος. Οι επιθέσεις με Shaheds στο Χάρκοβο έχουν ήδη προκαλέσει πολλές διακοπές ρεύματος σε όλη την πόλη.
Πλέον κατασκευάζονται στη Ρωσία
Η Ρωσία φέρεται να έχει αγοράσει 2.400 έτοιμα Shaheds από το Ιράν, αρχής γενομένης από τον Σεπτέμβριο του 2022, ωστόσο σταδιακά έχει ξεκινήσει την κατασκευή τους στην επικράτειά της. Αρχικά, η Ρωσία ελάμβανε από το Ιράν τα εξαρτήματά των drones και τα συναρμολογούσε στο έδαφός της, αλλά πλέον χρησιμοποιεί όλο και συχνότερα ρωσικά εξαρτήματα που συναρμολογούνται σε ένα νέο, τεράστιο εργοστάσιο στην Αλαμπούγκα, το οποίο "επανδρώνουν” φοιτητές από ένα κοντινό τεχνικό πανεπιστήμιο και εργάτες από την Αφρική.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της Wall Street Journal που κυκλοφόρησε αυτήν την εβδομάδα, το εργοστάσιο έχει υπερβεί το χρονοδιάγραμμα παραγωγής και θα μπορούσε να κατασκευάσει έως και 6.000 drones φέτος, πέραν αυτών που θα εισαχθούν από το Ιράν. Η εκτίμηση αυτή φαίνεται να βασίζεται σε στοιχεία του Ινστιτούτου για την Επιστήμη και τη Διεθνή Ασφάλεια, μια δεξαμενή σκέψης που παρακολουθεί στενά τη χρήση των Shaheds από τη Ρωσία και η οποία αναφέρει ότι το εργοστάσιο μπορεί να παρασκευάσει ως και 20 επιθετικά drones μίας κατεύθυνσης ημερησίως.
Υπάρχουν ωστόσο λόγοι που θέτουν υπό αμφισβήτηση αυτούς τους αριθμούς. Παρότι το Ινστιτούτο έχει ένα γράφημα όπου ο συνολικός αριθμός των Shahed που έχει η Ρωσία από εισαγωγές, εγχώρια συναρμολόγηση και καθαρά ρωσική παραγωγή αυξάνεται σταθερά από 1.760 τον Δεκέμβριο του 2023 σε 2.610 τον Απρίλιο του 2024, οι πραγματικοί αριθμοί που έχουν παρατηρηθεί είναι λιγότερο εντυπωσιακοί, καθώς από 616 τον Δεκέμβριο μειώθηκαν σε λιγότερα από 400 τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, αυξήθηκαν εκ νέου σε 600 τον Μάρτιο για να μειωθούν όμως και πάλι σε 400 τον Απρίλιο.
Η τελευταία έκθεση του Ινστιτούτου για την Επιστήμη και τη Διεθνή Ασφάλεια επισημαίνει ότι αυτή η διακύμανση υποδηλώνει ότι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη αποθηκεύονται προκειμένου να υπάρχει επάρκεια για περιστασιακές ισχυρές επιθέσεις. Ωστόσο, είναι δύσκολο να υποστηριχθεί η σημαντική αύξηση της παραγωγής, ασχέτως τι αναφέρουν τα έγγραφα του εργοστασίου της Αλαμπούγκα, καθώς το σύνολο των παραγόμενων και των εισαγόμενων drones δεν φαίνεται να έχει υπερβεί τα 500 τον μήνα. Ο συνολικός αριθμός τους βέβαια αυξάνεται, αλλά όχι με ραγδαίο ρυθμό.
Με βάση τον αριθμό των Shaheds έως και τις 28 του μήνα, ο αριθμός τους και τον Μάιο φαίνεται απίθανο να ξεπεράσει τα 400, επομένως και πάλι δεν μιλάμε για σημαντική αύξηση.
Μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει κανείς σχετικά με τους λόγους που δεν μπορεί η Ρωσία να κατασκευάσει περισσότερα Shaheds, δεδομένων των πόρων που διαθέτει γι’ αυτό το στρατηγικής και ζωτικής σημασίας project. Το εργοστάσιο κατασκευής των drones στην Αλαμπούγκα επλήγη από ουκρανικό drone στις αρχές Απριλίου, αν και αναφέρθηκε ότι το πλήγμα προκάλεσε μικρές μόνο ζημιές. Η ενδημική διαφθορά και η αναποτελεσματικότητα του ρωσικού συστήματος στρατιωτικών προμηθειών είναι πιο πιθανό να ευθύνεται για το πρόβλημα. Είναι επίσης πιθανό η Ρωσία να εκτοξεύει μεγαλύτερο αριθμό Shaheds, αλλά να μην ανακοινώνεται καθώς αυτό θα σήμαινε ότι έχουν υψηλότερο ποσοστό αποτυχίας και δεν φτάνουν ποτέ στην Ουκρανία.
Ένας ταχέως μεταλλασσόμενος εχθρός
Ο αριθμός των Shaheds είναι πολύ λιγότερο ανησυχητικός από τον ρυθμό με τον οποίο αυτά εξελίσσονται. Τον Μάρτιο, το 85% των εισερχόμενων στην Ουκρανία Shaheds καταρρίφθηκαν, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις του ουκρανικού στρατού που ευθυγραμμίζονται με τις εκτιμήσεις του ShahedTracker της OSINT. Αυτό μειώνει την αποτελεσματικότητα της χρήσης του, αλλά εάν αυξηθεί το ποσοστό των drones που περνούν την ουκρανική άμυνα θα πολλαπλασιαστεί και η ζημιά που προκαλούν.
Ένας σημαντικός αριθμός Shaheds φέρεται να καταρρίπτεται από τις κινητές μονάδες άμυνας του ουκρανικού στρατού που είναι εξοπλισμένες με πολυβόλα και αυτόματα κανόνια. Λαμβάνουν ειδοποιήσεις από ένα εθνικό δίκτυο μικροφώνων που παρακολουθεί τα θορυβώδη, αργά Shaheds, ώστε οι αμυντικές μονάδες να μπορούν να μετακινηθούν εγκαίρως και να τα αναχαιτίσουν.
Ωστόσο, οι Ρώσοι προσαρμόζουν τα Shaheds ώστε να καταστούν λιγότερο ευάλωτα στα επίγεια πυρά. Στα τέλη του 2023 εμφανίστηκε μια νέα έκδοση "stealth", που φέρει μια σκούρα επίστρωση η οποία φέρεται να αποφεύγει τα ραντάρ ενώ καθιστά και πιο δύσκολο να εντοπιστούν τα drones τη νύχτα.
Επίσης, στα τέλη του 2023 βρέθηκαν Shaheds εξοπλισμένα με μόντεμ κινητής τηλεφωνίας 4G που συνδέονται με το σύστημα κινητής τηλεφωνίας της Ουκρανίας. Ο εξοπλισμός αυτός επιτρέπει στους Ρώσους να παρακολουθούν την πτήση των Shaheds και να επιβεβαιώνουν εάν έφτασαν στον στόχο τους, και εάν όχι, πού καταρρίφθηκαν. Το μόντεμ επίσης σημαίνει ότι υπάρχει η δυνατότητα να επαναπρογραμματιστεί ο στόχος του drone λαμβάνοντας νέες συντεταγμένες κατά τη διάρκεια της πτήσης ώστε να αποφύγει την ουκρανική άμυνα.
Επιπλέον, το μόντεμ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως μέσο πλοήγησης χρησιμοποιώντας τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας, που δυνητικά θα μπορούσε να αμβλύνει την αποτελεσματικότητα του συστήματος παραπλάνησης δορυφορικής πλοήγησης Prokrova της Ουκρανίας, που θα μπορούσε να βγάλει εκτός πορείας τα Shaheds. Σύμφωνα με τον Ουκρανό στρατιωτικό αναλυτή Σερχίι Φλας, προμηθευτής των συστημάτων μόντεμ είναι η εταιρεία Kalashnikov, η οποία κατασκευάζει τα drones Lancet, υποδηλώνοντας ότι τα δεδομένα κοινοποιούνται από διάφορους κατασκευαστές drones.
Έως τον Μάρτιο, ορισμένα καταρριφθέντα Shaheds διαπιστώθηκε ότι ήταν εξοπλισμένα με κάμερες, πέρα από μόντεμ, επιτρέποντάς τους να στέλνουν πίσω εικόνα. Ενδεχομένως, στόχος της χρήσης καμερών να είναι η αναγνώριση ή η διαπίστωση της αποτελεσματικότητας προηγούμενων επιθέσεων, ωστόσο η αποτελεσματικότητά τους στο σκοτάδι είναι αμφίβολη, και μπορεί ο πραγματικός σκοπός τους να είναι επίσης η αποφυγή της ουκρανικής άμυνας.
Οι κινητές μονάδες του ουκρανικού στρατού που έχουν επιφορτιστεί με την αναχαίτιση των drones χρησιμοποιούν συνήθως τροχιοδεικτικά που αφήνουν ορατό ίχνος στον ουρανό, καθώς και προβολείς που είναι επίσης εύκολα ορατοί. Αυτά τις βοηθούν να εντοπίσουν έναν στόχο, αλλά οι προβολείς και τα τροχιοδεικτικά ενημερώνουν επίσης τον χειριστή ενός drone που διαθέτει κάμερα ότι έχει στοχοποιηθεί το μη επανδρωμένο αεροσκάφος του, ώστε να μπορεί να λάβει μέτρα αποφυγής.
Αυτές οι αναβαθμίσεις αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία καθώς όλες τους βασίζονται σε εμπορική τεχνολογία χαμηλού κόστους που είναι ευρέως διαθέσιμη, και η οποία μπορεί να ενσωματωθεί πολύ γρήγορα. Η συνήθης χρονοβόρα διαδικασία ανάπτυξης, δοκιμών, αξιολόγησης και μετά ένταξης του όποιου εξοπλισμού στην παραγωγική διαδικασία έχει απλουστευθεί και έχει προσεγγίσει την ταχύτητα ανάπτυξης drones που παρατηρείται στην Ουκρανία.
Ταχύτερα και πιο θανατηφόρα Shaheds
Πρόσφατες αναφορές υποδηλώνουν επίσης ότι η Ρωσία αναπτύσσει μια σειρά νέων κεφαλών για τον εξοπλισμό των Shaheds, συμπεριλαμβανομένων εμπρηστικών και θερμοβαρικών για χρήση κατά συγκεκριμένων στόχων, καθώς και μιας κεφαλής διπλής ισχύος που πιθανότατα θα έχει μικρότερη εμβέλεια από την αρχική αλλά θα είναι πολύ πιο καταστροφική.
Η Ουκρανία κατέρριψε επίσης ορισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη με κινητήρα jet, γνωστά ως Shahed-238. Οι αμυνόμενοι εντόπισαν στα ραντάρ τα 238 να κινούνται με ταχύτητα μεγαλύτερη των 500 χλμ. την ώρα, ήτοι σχεδόν τριπλάσια του ελικοφόρου Shahed-136. Ωστόσο, το κόστος αλλά και η πολυπλοκότητα του jet κινητήρα καθιστούν δυσκολότερη τη μαζική παραγωγή της συγκεκριμένης έκδοσης. Ρωσικές πηγές ανέφεραν ότι η τιμή εξαγωγής της συγκεκριμένης έκδοσης μη επανδρωμένων αεροσκαφών ανέρχεται στο 1,4 εκατ. δολάρια, υποδηλώνοντας ότι τα Shahed με κινητήρες jet θα παράγονται σε περιορισμένο αριθμό.
Σε λιγότερο από δύο χρόνια, τα drones Shahed που παρέχει το Ιράν, έχουν καταστεί το βασικό στρατηγικό όπλο της Ρωσίας στον πόλεμο που διεξάγει στην Ουκρανία, υποσκελίζοντας αναμφίβολα οπλικά συστήματα που ανέπτυξε η ίδια η Ρωσία για επιχειρήσεις μακράς εμβέλειας. Αναβαθμίζονται δε ραγδαία, καθώς οι κατασκευαστές τους προσπαθούν να κάμψουν τα αμυντικά συστήματα της Ουκρανίας. Επομένως, οι αριθμοί μπορεί να είναι λιγότερο σημαντικοί από το ποιος κερδίζει την κούρσα όσον αφορά την τεχνολογία των drones.
