Της Δρος Ewelina U. Ochab
Στις 18 Οκτωβρίου 2023, συγγενείς των αιχμαλώτων πολέμου που ανήκαν στο Τάγμα Αζόφ πραγματοποίησαν συγκέντρωση διαμαρτυρίας στην πλατεία Αγίας Σοφίας στο Κίεβο, ζητώντας την ανταλλαγή των οικείων τους με Ρώσους αιχμαλώτους. Οι ανταλλαγές αιχμαλώτων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας δεν είναι συχνό φαινόμενο. Περισσότεροι από 2.500 Ουκρανοί έχουν απελευθερωθεί, ωστόσο ο αριθμός των Ουκρανών που παραμένουν αιχμάλωτοι εκτιμάται έως και τις 10.000. Η τύχη τους είναι άγνωστη. Μέσα ενημέρωσης που επικαλούνται μαρτυρίες Ουκρανών πρώην αιχμαλώτων έχουν μεταδώσει ότι υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια, συμπεριλαμβανομένων ξυλοδαρμών και ηλεκτροσόκ, ενώ βρίσκονταν σε ένα κέντρο κράτησης στη νοτιοδυτική Ρωσία, πρακτική που αποτελεί σοβαρή παραβίαση του διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου. Νωρίτερα φέτος, το BBC πήρε συνέντευξη από αρκετούς πρώην κρατούμενους που απελευθερώθηκαν στο πλαίσιο ανταλλαγής κρατουμένων, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι υπέστησαν σωματική και ψυχολογική κακοποίηση από Ρώσους αξιωματικούς και φρουρούς. Η κακοποίηση φέρεται να λαμβάνει χώρα στο Προδικαστικό Κατάστημα Κράτησης Νο 2, στην πόλη Ταγκανρόγκ. Είναι ένα από τα μέρη κράτησης Ουκρανών αιχμαλώτων στη Ρωσία.
Οι αναφορές για κακοποίηση κρατουμένων δεν είναι νέα είδηση. Τον Νοέμβριο του 2022, η απεσταλμένη του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Ουκρανία, Matilda Bogner, παρουσίασε τις συνεντεύξεις 159 αιχμαλώτων πολέμου (139 ανδρών και 20 γυναικών) που κρατούνταν από τη Ρωσική Ομοσπονδία (αλλά και των συνδεδεμένων με αυτήν ένοπλων ομάδων). Σχολιάζοντας τα ευρήματα, η κα Bogner επισήμανε ότι "αμέσως μετά τη σύλληψή τους, ορισμένοι [Ουκρανοί αιχμάλωτοι πολέμου] ξυλοκοπήθηκαν ή τους έκλεψαν τα προσωπικά τους αντικείμενα. Κατόπιν μεταφέρθηκαν σε χώρους κράτησης υπό δυσμενείς συνθήκες: στοιβαγμένοι σε υπερπλήρη φορτηγά ή λεωφορεία και μερικές φορές δεν είχαν πρόσβαση σε νερό ή τουαλέτες για περισσότερο από ένα 24ωρο. Τα χέρια και τα μάτια τους ήταν δεμένα με μονωτική ταινία τόσο σφιχτά που τους έκανε πληγές στους καρπούς και στα πρόσωπά τους". Πρόσθεσε ακόμη ότι "κατά την άφιξή τους σε ορισμένα καταστήματα κράτησης, οι αιχμάλωτοι υποβάλλονταν στη λεγόμενη "διαδικασία εισδοχής", που συχνά περιλάμβανε ξυλοδαρμούς, απειλές, επιθέσεις από σκύλους, αφαίρεση των ρούχων τους κ.ά. Μάρτυρες μας είπαν ότι πέθανε τουλάχιστον ένας αιχμάλωτος πολέμου κατά τη "διαδικασία εισδοχής" του στο κατάστημα κράτησης κοντά στην Ολενέβκα στα μέσα Απριλίου 2022. Είχαμε πληροφορίες για άλλους οκτώ φερόμενους θανάτους κατά τον ίδιο τρόπο στο εν λόγω κατάστημα κράτησης, τον Απρίλιο του 2022, και εργαζόμαστε για να τους επιβεβαιώσουμε".
Όπως εξήγησε η κα Bogner, η συντριπτική πλειονότητα όσων έδωσαν συνέντευξη στην ομάδα της κατέθεσε ότι κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού τους υπέστη βασανιστήρια και κακοποίηση προκειμένου να δώσουν στρατιωτικές πληροφορίες ή καταθέσεις για υποτιθέμενα εγκλήματα, ή για λόγους εκφοβισμούς και ταπείνωσης. Οι αιχμάλωτοι πολέμου περιέγραψαν ότι τους "χτυπούσαν, μεταξύ άλλων με γκλομπ και ξύλινα σφυριά, τους κλωτσούσαν και τους έκαναν ηλεκτροσόκ με Taser και ένα στρατιωτικό τηλέφωνο γνωστό ως TAPik".
Ένας άνδρας που μίλησε στην ομάδα της κας Bogner για τα βασανιστήρια που υπέστη κατά την κράτησή του κοντά στην Ολενίφκα περιέγραψε πως του "προσάρμοσαν καλώδια στα γεννητικά όργανα και τη μύτη του και του έκαναν ηλεκτροσόκ. Απλώς διασκέδαζαν και δεν ενδιαφέρονταν τι απαντούσα στις ερωτήσεις τους". Άλλες μορφές κακοποίησης που ανέφερε η απεσταλμένη του ΟΗΕ αφορούσαν "μαχαιρώματα, πυροβολισμούς με όπλο αναισθητοποίησης, απειλές για εικονικές εκτελέσεις, κρέμασμα από τα χέρια ή τα πόδια και κάψιμο με τσιγάρα (...), διάφορες μορφές σεξουαλικής βίας ή εξαναγκαστική αφαίρεση ρούχων σε συνδυασμό με την απειλή βιασμού".
Η έκθεση που συνέταξε η αποστολή του ΟΗΕ για την Παρακολούθηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ουκρανία περιελάμβανε μαρτυρίες 20 γυναικών αιχμαλώτων πολέμου μετά την απελευθέρωσή τους από τα κρατητήρια κοντά στην Ολενέβκα και άλλες εγκαταστάσεις στο Ντονέτσκ και στη Ρωσική Ομοσπονδία. Οι εμπειρίες τους ποικίλλουν. Για παράδειγμα, οι γυναίκες που κρατούνταν αιχμάλωτες κοντά στην Ολενέβκα περιέγραψαν ότι βασανίζονταν ψυχολογικά από τις κραυγές των ανδρών αιχμαλώτων που βασανίζονταν σε γειτονικά κελιά. Γυναίκες που κρατούνταν σε άλλα μέρη κατέθεσαν ότι είχαν υποστεί ξυλοδαρμό, ηλεκτροπληξία και απειλή σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια ανακρίσεων, ή ότι είχαν υποστεί εξευτελιστική μεταχείριση που ισοδυναμεί με σεξουαλική βία (για παράδειγμα "αναγκάζονταν να τρέχουν γυμνές από το ένα δωμάτιο στο άλλο παρουσία ανδρών δεσμοφυλάκων").
Επιπλέον, οι πρώην αιχμάλωτοι έκαναν λόγο για κράτηση σε υπερπλήρη κελιά, με κακές συνθήκες υγιεινής, ακόμη και χωρίς παροχή φαγητού και νερού. Όπως διαπίστωσε και η Αποστολή του ΟΗΕ "ορισμένοι εξ αυτών έχασαν έως και το ένα τέταρτο του σωματικού τους βάρους και πολλοί πάθαιναν συχνά λιποθυμικά επεισόδια". Σε λίγους επιτρεπόταν να τηλεφωνούν ή να στέλνουν μηνύματα στους συγγενείς τους. Η ρωσική κυβέρνηση δεν έχει επιτρέψει στα Ηνωμένα Έθνη και τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού ή άλλους φορείς να επισκεφθούν εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται για την κράτηση αιχμαλώτων πολέμου.
Οι αιχμάλωτοι πολέμου προστατεύονται από το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Μεταξύ άλλων, προστατεύονται από κάθε πράξη βίας, εκφοβισμού και προσβολής. Το διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο ορίζει το μίνιμουμ των συνθήκων κράτησης που πρέπει να ισχύουν όσον αφορά τη στέγαση, τη διατροφή, τον ρουχισμό, την υγιεινή και την ιατρική περίθαλψη που πρέπει να παρέχονται στους αιχμαλώτους πολέμου. Οι αναφορές που υποδηλώνουν παραβιάσεις αυτών των μέτρων προστασίας και της μη εξασφάλισης των στοιχειωδώς καταλλήλων συνθηκών κράτησης πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.
