Του David Hambling
Ο ρωσικός στρατός ανέπτυξε ένα λογισμικό για smartphones συνδεδεμένα στο διαδίκτυο, με το οποίο μπορεί να εντοπίσει τις δυνάμεις του ουκρανικού Πυροβολικού, αναβιώνοντας μια τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά πριν από έναν αιώνα: στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι μάχες του Πυροβολικού αποτελούν σημαντική πτυχή της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Το αρχικό -αριθμητικό- πλεονέκτημα της Μόσχας έχει περιοριστεί , εν μέρει επειδή τα HIMARS που χρησιμοποιούν οι Ουκρανοί έχουν καταστρέψει σημαντικές ποσότητες ρωσικών πυρομαχικών, αλλά και γιατί το Κίεβο σημείωνει επιτυχίες με τις μονάδες του Πυροβολικού κυρίως χάρη στην τακτική που ακολουθεί να εντοπίζει τα πυροβόλα των Ρώσων όταν εξαπολύουν επίθεση και να χτυπά κατά της θέσης βολής ώστε να την εξουδετερώσει.
Τα ραντάρ αντιπυραυλικής άμυνας μπορούν να ανιχνεύσουν και να παρακολουθήσουν την τροχιά των βλημάτων στον αέρα και κατ' επέκταση να εντοπίσουν το σημείο από όπου εκτοξεύθηκαν. Ωστόσο, δεν είναι μεγάλος ο αριθμός τους και είναι ακριβά: πάνω από 12 εκατ. δολάρια στοιχίζει έκαστο αμερικανικό σύστημα. Το πλεονέκτημα είναι ότι μπορούν να εντοπίσουν τον πυροβολητή πριν ακόμα προσγειωθεί το βλήμα στον στόχο του. ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο έχουν προμηθεύσει την Ουκρανία με ραντάρ αντιπυραυλικής άμυνας, ενώ η Ρωσία διαθέτει το δικό της σύστημα, το Zoopark-1. Ωστόσο, κάθε ραντάρ έχει ένα σημαντικό μειονέκτημα. Ο πομπός του μπορεί να εντοπιστεί από τα ραδιοκύματα που παράγει, οπότε μπορεί το ίδιο να γίνει στόχος του αντίπαλου πυροβολικού. Και οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί έχουν εντοπίσει και καταστρέψει ραντάρ αντιπυραυλικής άμυνας.
Russian Zoopark-1 1L219 counter-battery radar was destroyed by HIMARS missiles.
— Paul Jawin (@PaulJawin) January 13, 2023
The Zoopark radar, which was extremely annoying to our artillery, was neutralized by HIMARS missiles. Army SOS pic.twitter.com/wce1W97LIA
Εξ ου προέκυψε η ανάγκη επιστράτευσης μιας παλαιότερης τεχνολογίας. Ο κρότος και η λάμψη που παράγονται από το βαρύ πυροβολικό γίνονται αντιληπτά από χιλιόμετρα. Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο διάφορα συστήματα εντοπισμού ήχου και λάμψης. Όπως συμβαίνει με τους κεραυνούς και τις αστραπές, η λάμψη που κινείται με την ταχύτητα του φωτός είναι ορατή πολύ πριν ακουστεί η βοή, καθώς αυτή κινείται μόνο με ταχύτητα 2,5 χλμ ανά 5 δευτερόλεπτα. Η θέση της πυροβολαρχίας μπορεί να εντοπιστεί εντός ενός τριγώνου με αντιπαραβολή των σημειώσεων πολλών παρατηρητών που καταγράφουν ακριβείς χρόνους - αλλά η μέθοδος αυτή λειτουργεί κατά προσέγγιση.
Ο William Lawrence Bragg, ο οποίος κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής για τις ακτίνες Χ, έφερε επανάσταση στην ηχομέτρηση το 1915. Εργαζόμενος για τον βρετανικό στρατό, ο Bragg χρησιμοποίησε μικρόφωνα για την αυτόματη καταγραφή πυροβολισμών σε απόσταση -μέσω ενός γαλβανομέτρου-, με ένα στυλό να "αφήνει ίχνη" σε ένα ρολό χαρτιού που ξετυλίγεται - κάτι σαν τον σεισμογράφο. Τα μικρόφωνα του Bragg ήταν κατασκευασμένα από παλιά κουτιά πυρομαχικών και τυλιγμένα με ύφασμα για να μην επηρεάζονται από ήχους υψηλής συχνότητας όπως ο άνεμος. Τελικά το σύστημα του Bragg μπορούσε να εντοπίσει μια θέση βολής με τυπική απόκλιση μόλις 10 μέτρων.
Σύμφωνα με το ρωσικό στρατιωτικό περιοδικό "Arsenal of the Fatherland", η Μόσχα έχει αναπτύξει μια τεχνολογία για τον εντοπισμό του ουκρανικού Πυροβολικού με βάση την ηχητική εμβέλεια, παρόμοια με τη μέθοδο του Bragg κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ρωσικός στρατός χρησιμοποιεί μια ειδική εφαρμογή μέσω τεσσάρων smartphones που βρίσκονται 4 έως 6 χιλιόμετρα πίσω από τη γραμμή του μετώπου. Τα δεδομένα από τα μικρόφωνα των smartphones αποστέλλονται σε έναν κεντρικό υπολογιστή tablet, ο οποίος με μια άλλη εφαρμογή υπολογίζει το σημείο από όπου εκτοξεύθηκε η βολή.
Τα smartphones έχουν χρησιμοποιηθεί πειραματικά και στο παρελθόν για να πιάνουν ηχητική εμβέλεια, αλλά μόνο για τον εντοπισμό πυροβολισμών από σχετικά κοντινή απόσταση, ιδίως σε περιπτώσεις ελεύθερων σκοπευτών. Χαρακτηριστικό είναι το σύστημα που δημιούργησε μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο Vanderbilt το 2013 ή μια άλλη από το Πανεπιστήμιο του Maryland το 2017. Τα smartphones προσφέρουν έναν εύχρηστο συνδυασμό πολλαπλών κατανεμημένων μικροφώνων, υπολογιστικής ισχύος και εντοπισμού θέσης μέσω GPS. Στην πράξη, όμως, τα συστήματα εντοπισμού πυροβολισμών που έχουν αναπτυχθεί έως τώρα βασίζονται σε εξειδικευμένα μικρόφωνα για την ανίχνευση του πυροβολιστή με εντυπωσιακή ακρίβεια, που μπορεί να χάσει μόλις λίγα μέτρα.
Το νέο ρωσικό σύστημα δεν θεωρείται απολύτως αξιόπιστο - οι προγραμματιστές λένε ότι μπορεί να κάνει απροσδόκητα λάθη. Αυτά μπορεί να οφείλονται στις ατμοσφαιρικές συνθηκές ή στην αντανάκλαση του ήχου αναλόγως τη μορφολογία του εδάφους, οπότε τα ανιχνευτικά του αποτελέσματα θεωρούνται ένδειξη. Μόλις η εφαρμογή εντοπίζει μια πιθανή θέση βολής, αποστέλλονται μη επανδρωμένα αεροσκάφη για να κατοπτεύσουν την περιοχή και να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη πυροβολικού πριν προχωρήσουν οι ρωσικές δυνάμεις σε αντίποινα.
Δεν είναι σαφές εάν το ρωσικό σύστημα είναι όντως λειτουργικό και οι ρωσικοί ισχυρισμοί σχετικά με νέα στρατιωτική τεχνολογία θα πρέπει να προσεγγίζονται με προσοχή. Αξίζει επίσης να έχουμε κατά νου ότι ενώ μια ρωσική ομάδα προσπαθεί να αξιοποιήσει τα smartphones για τον εντοπισμό του αντίπαλου Πυροβολικού, η στρατιωτική ηγεσία προσπαθεί να τα απαγορεύσει εντελώς από την πρώτη γραμμή του μετώπου, επειδή -ειρωνεία της τύχης!- η Ουκρανία ανιχνεύει τα ρωσικά σήματα κινητών τηλεφώνων και τα εκμεταλλεύεται για να κατευθύνει τα βλήματα του πυροβολικού της σε στόχους. Έτσι, οι δύο διαφορετικές προσεγγίσεις μπορεί απλώς να αλληλοεξουδετερώνονται.
