Του Ariel Cohen
Την Κυριακή, Ντόναλντ Τραμπ και Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσαν τους προκαταρκτικούς όρους μιας εμπορικής συμφωνίας μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ από τη Σκωτία. Βασικό στοιχείο της συμφωνίας είναι η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αγοράσει ενεργειακά προϊόντα αξίας 750 δισ. δολαρίων από τις ΗΠΑ εντός των επόμενων τριών ετών. Η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης δεσμεύσεις της ΕΕ για επενδύσεις ευρωπαϊκών εταιρειών ύψους 600 δισ. δολαρίων σε διάφορους κλάδους της αμερικανικής βιομηχανίας. Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ θα επιβάλλουν δασμούς 15% (ανώτατο όριο) στο μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών της ΕΕ, αντί για 30% όπως φοβούνταν πολλοί. Η ανακοίνωση Τραμπ - Λάιεν απέτρεψε αυτό που "έβλεπαν" να εξελίσσεται σε εμπορικό πόλεμο, καθώς πλησίαζε η προθεσμία της 1ης Αυγούστου που είχε ορίσει ο Τραμπ για την εφαρμογή δασμών 30%.
Η συμφωνία για την ενέργεια έρχεται μετά τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ όπου τα κράτη-μέλη της Βορειο-Ατλαντικής Συμμαχίας συμφώνησαν με το αίτημα των ΗΠΑ για αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ.
Η χρονική στιγμή αυτών των δύο συμφωνιών δεν είναι τυχαία. Τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για την ΕΕ, δεν διακυβεύεται μόνο η ενέργεια. Διακυβεύεται η ασφάλεια.
Πόσο ρεαλιστική είναι η συμφωνία ΗΠΑ-ΕΕ;
Ο χρόνος θα δείξει σε ποιο βαθμό ωφελεί τις ΗΠΑ η συμφωνία με τις Βρυξέλλες. Οι επικριτές της υποστηρίζουν ότι η ΕΕ "υποχώρησε". Μα ακόμη και αυτή η "ταπείνωση" δεν θα σταματήσει απαραίτητα τον "εμπορικό πόλεμο". Επισημαίνουν ακόμα ότι η συμφωνία "θέτει σε κίνδυνο το παγκόσμιο εμπόριο που βασίζεται σε κανόνες". Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, υποστηρικτής του Τραμπ, σχολίασε: "Δεν ήταν μια συμφωνία που έκανε ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Ήταν ο Ντόναλντ Τραμπ που έφαγε την Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν για πρωινό". Μια δήλωση άκρως υπερβολική.
Παρόλο που η συμφωνία έχει επικριθεί ως υπερβολικά ευνοϊκή για τις ΗΠΑ και μολονότι η ΕΕ δεν διαπραγματευόταν από θέση ισχύος, ένας "εμπορικός πόλεμος" θα ήταν οικονομικά καταστροφικός και για τις δύο πλευρές. Το ενδημικό πρόβλημα ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, που οφείλεται εν μέρει στην εμπνευσμένη από το Βερολίνο, κοντόφθαλμη ενεργειακή πολιτική της, σε συνδυασμό με τον υπερβολικά επιθετικό κρατισμό και τις εσωτερικές διαμάχες, σημαίνει ότι η ΕΕ δεν κατάφερε να είναι αρκετά ευέλικτη ώστε να εκμεταλλευτεί τα κενά στην τακτική του Τραμπ ή να κινηθεί γρήγορα για να δημιουργήσει οικονομικές συμμαχίες με άλλες μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις.
Οι λεπτομέρειες για τις αγορές ενέργειας που θα πραγματοποιήσει η ΕΕ δεν έχουν δημοσιοποιηθεί. Οι εξαγωγές πετρελαίου, υγροποιημένου φυσικού αερίου και άνθρακα από τις ΗΠΑ προς την ΕΕ ανήλθαν συνολικά στα 76 δισ. δολάρια το 2024 και θα πρέπει να τριπλασιαστούν για να φτάσουν στα 250 δισ. δολάρια ετησίως όπως ορίζει η συμφωνία. Αν και αξιωματούχος της ΕΕ ανέφερε πως το ποσό αυτό αντικατοπτρίζει την ποσότητα της αμερικανικής ενέργειας που μπορεί να απορροφήσει η Ευρώπη, καμία από τις δύο πλευρές δεν έχει δώσει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με το τι άλλο θα περιλαμβάνεται στη συμφωνία π.χ. υποδομές ή εξαγωγές πυρηνικής ενέργειας. Η έλλειψη εξηγήσεων και οι ασαφείς μηχανισμοί τήρησης της συμφωνίας σηματοδοτούν ότι οι δεσμεύσεις των δύο μερών ενδέχεται να μην υλοποιηθούν πλήρως.
Στρατηγικές διαστάσεις για τον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης
Με τη συμφωνία η Ευρώπη δεν αγοράζει απλώς ενέργεια ούτε ευελπιστεί μόνο στο να έχει καλύτερους όρους εμπορικών συναλλαγών με τις ΗΠΑ. Αγοράζει και ασφάλεια. Η ΕΕ βρίσκεται σε αδύναμη θέση διαπραγμάτευσης εξαιτίας της στρατηγικά εσφαλμένης εκτίμησης που έκανε η Γερμανία υπό την Άνγκελα Μέρκελ. Το Βερολίνο δημιούργησε μια συστημική εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο της Gazprom και δεν κατάφερε να απεξαρτηθεί μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2014. Ένας παράγοντας που οδήγησε στην εμπορική συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ και τη δέσμευση του ΝΑΤΟ να αυξήσει τις αμυντικές του δαπάνες είναι ο πόλεμος που μαίνεται στην Ουκρανία.
Η ΕΕ προσπαθεί να σταματήσει τις εισαγωγές ρωσικής ενέργειας από την έναρξη του πολέμου τον Φεβρουάριο του 2022. Η συνέχιση της έμμεσης ή άμεσης αγοράς ρωσικής ενέργειας έχει αποδειχθεί οικονομικά σωτήρια για τη Μόσχα, αφού τροφοδοτεί με αυτά τα έσοδα τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις. Η ΕΕ έχει κάνει "μεγαλεπήβολες" δηλώσεις σχετικά με τη διακοπή των ρωσικών προμηθειών φυσικού αερίου, αλλά πρέπει να βρει μια σταθερή λύση για αναπλήρωση των εισαγωγών από τη Μόσχα. Η αγορά από την καλύτερη επιλογή (ΗΠΑ) συνάδει περισσότερο με τις στρατηγικές προτεραιότητές της εε και ενισχύει τη διατλαντική συμμαχία με ζωή άνω των 100 ετών.
Επομένως, η συμφωνία ΗΠΑ-ΕΕ είναι ένα σημαντικό βήμα προς τη σταδιακή απεξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια, που μπορεί να εξασφαλίσει μεγαλύτερη ενεργειακή ασφάλεια και να συμβάλει σημαντικά στην αναχαίτιση της πολεμικής μηχανής της Ρωσίας, χτυπώντας το Κρεμλίνο στο... πορτοφόλι. Η συμφωνία έρχεται επίσης σε μια περίοδο που ο Τραμπ εμφανίζεται πιο επικριτικός απέναντι στον Βλαντίμίρ Πούτιν για τους ρωσικούς βομβαρδισμούς σε πόλεις και κωμοπόλεις της Ουκρανίας. Η ανακοίνωση για την εμπορική συμφωνία ΕΕ-ΗΠΑ ήρθε λίγο μετά την πρόσφατη δήλωση του Αμερικανού προέδρου ότι επισπεύδει την προθεσμία που είχε ορίσει για την επίτευξη συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός στην Ουκρανία από τις 50 ημέρες στις 10-12, δηλώνοντας απογοητευμένος του από τον Πούτιν.
Η στρατηγική ευθυγράμμιση ωφελεί και την Ευρώπη και τις ΗΠΑ
Από την επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο, τα μέλη της ΕΕ βρίσκονται σε συνεχή διαμάχη με τον πρόεδρο. Ωστόσο, η πρόσφατη πιο αυστηρή στάση του απέναντι στη Ρωσία υποδηλώνει μια πιθανή "στροφή" υπέρ των μακροπρόθεσμων συμφερόντων της Ευρώπης στον τομέα της ασφάλειας. Η απογοήτευση του Αμερικανού προέδρου από τις ενέργειες του Πούτιν είναι έκδηλη και ο Τραμπ μοιάζει πλέον πρόθυμος να πιέσει τη Μόσχα και να δείξει αλληλεγγύη στους Ευρωπαίους συμμάχους. Αν και η εμπορική συμφωνία φαίνεται ασαφής, φιλόδοξη και χωρίς ξεκάθαρους μηχανισμούς τήρησης της συμφωνίας, οι παραχωρήσεις της Ευρώπης θα μπορούσαν τελικά να αποδειχθούν ζωτικής σημασίας. Η ένταση με τη Ρωσία ενδέχεται να κλιμακωθεί και η προθυμία της ΕΕ να αποδεχτεί λιγότερο ευνοϊκούς οικονομικούς όρους θα μπορούσε να είναι το μικρό τίμημα που πληρώνει για μια πιο ισχυρή υποστήριξη των ΗΠΑ στο μέλλον.
Η Ευρώπη έχει αυξήσει σημαντικά τις αμυντικές δαπάνες της και έχει βελτιώσει τον στρατιωτικό συντονισμό από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά ακόμα απέχει αρκετά από το να είναι ασφαλής ή αυτάρκης στρατιωτικά. Η πρόσφατη συμφωνία με τις ΗΠΑ δεν μπορεί να εξεταστεί μόνο από οικονομική άποψη, καθώς η ενεργειακή διπλωματία και τα ζητήματα ασφάλειας είναι αλληλένδετα. Η Ευρώπη μπορεί να έχει θυσιάσει τη βραχυπρόθεσμη οικονομική επιρροή της, αλλά αυτή η θυσία θα μπορούσε να της αποφέρει σημαντικά οφέλη, καθώς τα μέλη της ΕΕ επιδιώκουν να βελτιώσουν τη θέση τους απέναντι σε μια όλο και πιο επιθετική Ρωσία.
