Του Andrew Leahey
Κάπου στην ανατολική Πενσυλβάνια, ένα τεράστιο data center διαδέχθηκε ένα χαλυβουργείο που είχε σταματήσει αν λειτουργεί από καιρό. Δεν βγάζει καπνούς, δεν "φαίνονται" οι εργαζόμενοι - βλέπεις servers, έναν ή δύο φύλακες και ένα δημιούργημα που στοίχισε στην πολιτεία 75 εκατ. δολάρια.
Πριν από 4.600 χρόνια και 5.800 μίλια μακριά, η πρώτη πυραμίδα ανεγέρθηκε στην έρημο, ως ριζοσπαστική πράξη κρατικής τέχνης και ως επίτευγμα μηχανικής. Στη χρυσή εποχή του Βασιλείου της Αιγύπτου, κάθε νέος Φαραώ είχε να αντιμετωπίσει το ίδιο πρόβλημα: πώς να αποδείξει ότι ήταν εξίσου άξιος, ή και πιο άξιος, για τον θρόνο σε σύγκριση με τον προκάτοχό του. Ο Φαραώ Ζοζέρ έχτισε την πρώτη πυραμίδα, ο διάδοχός του έχτισε μια μεγαλύτερη. Μετά ήρθε ο Σνεφρού, ο οποίος έχτισε τρεις πυραμίδες. Ο Χέοπας έχτισε τη Μεγάλη Πυραμίδα - το μεγαλύτερο κτίσμα επί γης για περίπου 4.000 χρόνια.
Και μετά, το χτίσιμο σταμάτησε.
Αυτό που είχε ξεκινήσει ως αρχιτεκτονική καινοτομία έγινε μια κούρσα εγωισμού και υπερβολής - κάθε βασιλιάς, στην απελπισία του να ξεπεράσει τον προκάτοχο, απομυζούσε τα ταμεία, ταλαιπωρούσε το εργασιακό σύστημα και ανακατηύθυνε τους πόρους από την καθημερινή λειτουργία του κράτους στον κατασκευαστικό κλάδο. Το αποτέλεσμα χειροτέρεψε, τα έργα μίκρυναν και ο πολιτισμός κατέρρευσε, αφού επικράτησαν η οικονομική αστάθεια και ο πολιτικός κατακερματισμός.
Μέχρι το τέλος της Έκτης Δυναστείας, η συγκεντρωτική γραφειοκρατία της Αιγύπτου άρχισε να καταρρέει. Το κράτος δεν μπορούσε πλέον να διοικήσει το τεράστιο εργατικό δυναμικό και ο κλάδος των κατασκευών επιβραδύνθηκε. Δεν υπήρχε πλέον η δυνατότητα να κατασκευαστούν τα "θεϊκά" μνημεία του παρελθόντος. Όπως έγραψε κάποτε ο John Gall, "ο Σνεφρού, μεγαλώνοντας την κλίμακα, ξεπέρασε άθελά του τα όρια της μηχανικής". Η ρομβοειδής πυραμίδα του κατέρρευσε.
Ο γιος του, ο Χέωψ, έχτισε πιο προσεκτικά, αλλά ο Gall επισημαίνει: "Το αιγυπτιακό κράτος, ευρισκόμενο σε κλοιό αφόρητων πιέσεων από την ανοικοδόμηση αυτών των υπεροπτικών 'τεράτων', παραδόθηκε στην αναρχία. Η Αίγυπτος κατέρρευσε".
Οι πολιτισμοί σπάνια ανατρέπονται από μία μόνο συνήθεια ή πολιτική. Αλλά ως αλληγορία, η ιστορία είναι χρήσιμη. Αποκαλύπτει πώς ακόμη και οι πιο προηγμένες κοινωνίες μπορούν να παρουσιάσουν συμπτώματα παθολογίας: να επενδύσουν στο θέαμα σε βάρος της βιωσιμότητας και να αφήσουν τη φιλοδοξία και την καινοτομία να τις παρασύρουν στην υπερβολή. Οι πυραμίδες ήταν κάτι περισσότερο από τάφοι. Ήταν σύμβολα εξουσίας και πολιτικής θεσμικότητας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτός ο συμβολισμός απαιτούσε όλο και μεγαλύτερες θυσίες τόσο σε εργατικό δυναμικό όσο και σε πόρους, μέχρι που το σύστημα που τον παρήγαγε δεν μπορούσε πλέον να αντέξει το κόστος του.
Σύγχρονα μνημεία
Σήμερα, οι αμερικανικές πολιτείες χτίζουν "υπερβολικά" μνημεία - όχι από ασβεστόλιθο, αλλά από χάλυβα, σκυρόδεμα και servers. Οι θυσίες που απαιτούνται δεν αφορούν το εργατικό δυναμικό, αλλά τα φορολογικά έσοδα, την ηλεκτρική ενέργεια και το νερό. Σε όλη τη χώρα, κυβερνήτες και νομοθέτες ζητούν όλο και πιο γενναιόδωρα φορο-κίνητρα για να προσελκύσουν data centers στην πολιτεία τους. Οι τεράστιες ενεργοβόρες εγκαταστάσεις που ανήκουν σε μερικές από τις πιο πολύτιμες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο, ξεφυτρώνουν ακόμη και σε περιοχές με ελλείψεις στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και σε υδάτινους πόρους.
Τα έργα αυτά προβάλλονται ως κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού. Όπως και στην περίπτωση των πυραμίδων, όμως, η πραγματική τους αξία έγκειται στον συμβολικό τους χαρακτήρα: αποδεικνύουν ότι το κράτος που τα φιλοξενεί είναι ανταγωνιστικό, προοδευτικό και φιλικό στο επιχειρείν. Όταν, όμως, συγκρούονται οι περιορισμένοι πόροι με τις απαιτήσεις του συμβολικού χαρακτήρα, όλοι βγαίνουν χαμένοι.
Η πρόοδος ως "οφθαλμαπάτη"
Στην αρχαία Αίγυπτο, η νεωτερικότητα επέβαλε το εμπόριο σιτηρών, η εργασία και η διοίκηση να λειτουργούν με γνώμονα την οικοδόμηση όλο και μεγαλύτερων μνημείων. Σήμερα, επιβάλλει την αποψίλωση των φορολογικών βάσεων, την εξάντληση των υδροφόρων οριζόντων, την επιβάρυνση των ήδη καταπονημένων ηλεκτρικών δικτύων και την επιδότηση των ιδιωτικών υποδομών από τα δημόσια ταμεία. Το σχήμα του μνημείου έχει αλλάξει: το 2025 έχει φώτα LED και κάνει θόρυβο, μα η πολιτική βούληση παραμένει η ίδια.
Το 2016 η Πενσυλβάνια ψήφισε "αθόρυβα" έναν νόμο που απαλλάσσει τα data centers από φόρους πωλήσεων και χρήσης. Εκείνη την εποχή, οι προβλεπόμενες απώλειες για την πολιτεία ήταν 75 εκατ. δολάρια ετησίως. Στο Τέξας, οι προβλέψεις για παρόμοιες φορο-απαλλαγές εκτινάχθηκαν από τα 130 εκατ. δολάρια σε άνω του 1 δισ. δολαρίων, μέσα σε λιγότερο από δύο χρόνια. Περισσότερες από 30 πολιτείες προσφέρουν πλέον φορο-κίνητρα για τη δημιουργία data centers, με πολλές να ακολουθούν πολιτικές αυτόματης επιδότησης με μικρή εποπτεία και λίγες μακροπρόθεσμες εγγυήσεις όσον αφορά τη δημιουργία θέσεων εργασίας ή την αύξηση των εσόδων.
Και ποιο είναι το αντάλλαγμα για αυτές τις πλουσιοπάροχες διευκολύνσεις που παρέχουν οι πολιτείες; Κάποιο καλώδιο οπτικών ινών. Παρά το τεράστιο φυσικό τους αποτύπωμα, τα περισσότερα data centers δεν εργοδοτούν πολλούς εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης. Το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών πηγαίνει στην κατασκευή και στην αγορά εξοπλισμού, όχι στη μακροχρόνια απασχόληση. Αυτό είναι ένα εγγενές πρόβλημα της τεχνητής νοημοσύνης.
Έρχεται η "λυπητερή"
Αυτές οι εγκαταστάσεις καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας και νερού, απαιτώντας νέες δαπάνες για υποδομές που πληρώνονται, εν μέρει, από τους φορολογούμενους. Οι αμερικανικές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας ήδη έχουν ζητήσει να αυξηθούν τα έσοδα από τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας κατά 29 δισ. δολάρια για το α' εξάμηνο του 2025, ποσό αυξημένο κατά 142% σε σύγκριση με πέρυσι, κυρίως λόγω της ραγδαίας αύξησης της ζήτησης από τα data centers. Σε περιοχές όπως η Βιρτζίνια και η Καλιφόρνια, οι νομοθέτες και οι κάτοικοι έχουν αρχίσει να αντιδρούν, επικαλούμενοι την επιβάρυνση του δικτύου, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις συμφωνίες που αναγκάζουν τους "ντόπιους" να πληρώνουν τον λογαριασμό, ενώ οι τεχνολογικοί κολοσσοί καρπώνονται τα κέρδη.
Γιατί, τότε, οι πολιτείες συνεχίζουν να επιδιώκουν να φιλοξενήσουν data centers; Διότι, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού για το κύρος και τα εύσημα, καμιά πολιτεία δεν θέλει να είναι η πρώτη που θα μπλοκάρει αυτές τις υποδομές. Όπως οι Φαραώ φοβούνταν ότι η νομιμοποίηση της εξουσίας τους θα αμφισβητούνταν αν δεν ξεπερνούσαν τους προκατόχους τους, έτσι οι κυβερνήτες και οι βουλευτές φοβούνται ότι θα θεωρηθούν μη ανταγωνιστικοί, αντι-τεχνολογικοί ή μη ανοιχτοί στην καινοτομία.
Και όμως, κάθε δολάριο που δαπανάται για να προσελκύσει ένα data center είναι ένα δολάριο που δεν δαπανάται για την αποκατάσταση του οδικού δικτύου, την αναβάθμιση των συστημάτων ύδρευσης ή την οικοδόμηση προσιτών -οικονομικά- σπιτιών. Το κόστος για τα λαμπερά φωτάκια των servers το πληρώνουν οι κάτοικοι, που συνεχίζουν να μην μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες.
Όταν, όμως, όλα τα άλλα αποτυγχάνουν πολιτικά, μια συμφωνία για τη δημιουργία ενός data center, ακόμη και μια κακή συμφωνία, προσφέρει την ψευδαίσθηση της προόδου: μια τελετή εγκαινίων, μια ξενάγηση με προστατευτικά κράνη, έναν τίτλο στα ΜΜΕ και μια ευκαιρία να πούμε ότι το μέλλον χτίζεται εδώ, όπου είναι αυτό το "εδώ". Δεν έχει σημασία αν το έργο δημιουργεί δέκα θέσεις εργασίας ή δέκα χιλιάδες, αυτό που έχει σημασία είναι η ανάπτυξη.
Αυτός είναι ένας βασικός κίνδυνος που απορρέει από τη διακυβέρνηση με συμβολισμούς και πόζες. Τόσο στην αρχαία Αίγυπτο όσο και στις ΗΠΑ του 21ου αιώνα, η παρορμητική επιθυμία για οικοδόμηση -μεγαλύτερη, γρήγορη και φανταχτερή- μπορεί να αποσυνδεθεί από τις ανάγκες των ανθρώπων που το κράτος πρέπει να υπηρετήσει. Η πυραμίδα εντέλει ήταν λιγότερο τάφος και περισσότερο διαφημιστική μαρκίζα. Το data center έγινε λιγότερο μια δημόσια επένδυση και περισσότερο ένα μνημείο πολιτικής φιλοδοξίας και εκσυγχρονισμού. Και στις δύο περιπτώσεις, οι πολίτες πληρώνουν το τίμημα όταν τα θεμέλια της νομιμότητας χτίζονται στην άμμο του θεάματος και όχι στο στέρεο έδαφος της ουσίας.
Κάποια μέρα, μετά από αιώνες, κάποιος μπορεί να ανασκάψει τα ερείπια μιας εγκατάστασης cloud στην άκρη κάποιου ξεχασμένου προαστίου - οι αίθουσες των servers θα έχουν σιγήσει, ο σκοπός ύπαρξής της θα έχει ξεχαστεί προ πολλού. Αυτός που θα βρει τα ίχνη της εγκατάστασης ίσως διερωτηθεί γιατί δαπανήθηκαν τόσοι πόροι σε μια δομή που παρήγαγε τόσα λίγα για τους ανθρώπους που ζούσαν κοντά της. Η απάντηση θα είναι η ίδια όπως και στην αρχαία Αίγυπτο: δεν χτίστηκε γι' αυτούς. Χτίστηκε για τους "άρχοντες" και για την ψευδαίσθηση ότι έχτιζαν κάτι σπουδαίο.
