Του Sam Gilbertie
Η Ρωσία κλιμακώνει τις πιέσεις προς τη Δύση προσδοκώντας σε οφέλη μέσω υποχωρήσεων των αντιπάλων της, παράλληλα όμως εντείνεται ο κίνδυνος για κλιμάκωση των εχθροπραξιών στην περιοχή. Και αυτή η συνθήκη χρήζει προσοχής.
Η αιφνιδιαστική αποχώρηση της Ρωσίας από τη Συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας για τα σιτηρά φέρνει στο προσκήνιο το ενδεχόμενο μιας απρόβλεπτης ασύμμετρης απειλής, ενός "Μαύρου Κύκνου" όπως είναι γνωστά αυτά τα επεισόδια, που θα μπορούσε να έχει ολέθριες συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία. Οι περισσότεροι ειδήμονες του πολέμου στην Ουκρανία αρέσκονται να προβάλλουν την πιθανότητα ενός πυρηνικού γεγονότος -είτε να χρησιμοποιηθεί κάποιο τακτικό πυρηνικό όπλο είτε να καταστραφεί ένας πυρηνικός σταθμός- ως ο "Μαύρος Κύκνος" που είναι πιθανότερο να εμφανιστεί. Εντέλει, όμως, ένας πυρηνικό γεγονός δεν είναι τόσο ρεαλιστικό σενάριο όσο η διακοπή της εμπορικής ναυσιπλοΐας από τη Μαύρη Θάλασσα, η οποία θα είχε σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία.
Η δυνατότητα της Ουκρανίας να εξάγει σιτηρά μέσω της Μαύρης Θάλασσας είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία της. Αν διακοπούν οι εξαγωγές, το Κίεβο ή οι σύμμαχοί του ίσως αναγκάζονταν να αναλάβουν δράση που δεν έχει παρατηρηθεί έως τώρα στη σύρραξη με τη Ρωσία. Οποιαδήποτε επέκταση των εχθροπραξιών στη Μαύρη Θάλασσα, όπως μια επίθεση σε εμπορικό πλοίο που μεταφέρει ρωσικό σιτάρι, θα προκαλούσε αμέσως διαταραχή στην εφοδιαστική αλυσίδα του σιταριού, του πετρελαίου, των λιπασμάτων κ.ο.κ. Η "εξαφάνιση" αυτών των προϊόντων ή έστω η έλλειψή τους θα εκτίνασσε τις τιμές τους, γεγονός που θα έφερνε κλυδωνισμούς στον πυρήνα της παγκόσμιας οικονομίας.
Ειδικότερα, η Ουκρανία είναι, ή ήταν, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ηλιόσπορων στον κόσμο, ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο, και ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγέας καλαμποκιού στον κόσμο - πλέον είναι στην τρίτη θέση στις εξαγωγές καλαμποκιού, λόγω της ξηρασίας που πλήττει τη σοδειά στην Αργεντινή.
Από την πλευρά της η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας λιπασμάτων και ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου, καλύπτοντας περίπου το 30%, το 15% και το 11% των εξαγωγών παγκοσμίως για τα τρία αυτά βασικά αγαθά αντιστοίχως.
Μεγάλο μέρος όλων αυτών των εμπορευμάτων εξάγεται μέσω των λιμανιών στη Μαύρη Θάλασσα. Περίπου το 50% των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου γίνεται με δεξαμενόπλοια που αποπλέουν από τη Μαύρη Θάλασσα.
Σημειωτέον ότι τα πλοία που αναχωρούν από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας -από τη Ρωσία, την Ουκρανία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, τη Γεωργία και την Τουρκία- πρέπει να διασχίσουν τα Στενά του Βοσπόρου, τη Θάλασσα του Μαρμαρά και τα Στενά των Δαρδανελίων για να βγουν στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο. Η Θάλασσα του Μαρμαρά ανήκει εξ ολοκλήρου στην Τουρκία και εν γένει η πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα ελέγχεται πλήρως από την Άγκυρα, αφού ο διάπλους των Δαρδανελίων ρυθμίζεται επίσημα από τη Συνθήκη του Μοντρέ που υπογράφηκε το 1936.
Η ελεύθερη ναυσιπλοΐα εντός και εκτός Μαύρης Θάλασσας είναι άκρως σημαντική για το παγκόσμιο εμπόριο. Οποιαδήποτε διαταραχή στην εμπορική ναυτιλία, είτε φυσική (όπως ένας αποκλεισμός) είτε οικονομική (υψηλά ασφάλιστρα εν καιρώ πολέμου και χαμηλή διαθεσιμότητα πλοίων που είναι πρόθυμα να μπουν στη Μαύρη Θάλασσα με αποτέλεσμα να εκτοξεύονται τα ασφάλιστρα), θα μπορούσε να αυξήσει τις τιμές πολλών βασικών αγαθών και οι επιπτώσεις θα γίνονταν αισθητές σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το ερώτημα στη λογική του "Μαύρου Κύκνου" που κυριαρχεί αυτή τη στιγμή στο εμπόριο είναι: "Τι θα συμβεί αν όποιος ανατίναξε τον Nord Stream αποφασίσει να επιτεθεί σε ένα πλοίο στη Μαύρη Θάλασσα, για να εμποδίσει τη Ρωσία να εξάγει εμπορεύματα δια θαλάσσης;".
Ένα όχι και τόσο "συνωμοσιολογικό" ερώτημα -και σίγουρα αρκετά εύλογο- είναι: "Τι θα γίνει αν η Ουκρανία, που δεν θα μπορεί να εξάγει τα γεωργικά της προϊόντα, αποφασίσει να προχωρήσει σε αντίποινα ναρκοθετώντας τμήματα της Μαύρης Θάλασσας για να εμποδίσει τις ρωσικές εξαγωγές;" Ή: "Τι θα γίνει αν η Ρωσία αποφασίσει να ναρκοθετήσει τα λιμάνια από όπου κάνει τις εξαγωγές της η Ουκρανία;".
Θεωρητικά κάτι από όλα τα παραπάνω -ή και όλα τα παραπάνω- μπορεί να συμβεί αν ο πόλεμος επεκταθεί από την ξηρά στη θάλασσα. Η ναυσιπλοΐα εντός και εκτός της Μαύρης Θάλασσας δεν θα σταματήσει, αλλά το κόστος για τα ασφάλιστρα των πλοίων θα εκτοξευθεί συμπαρασύροντας, τις τιμές των εμπορευμάτων. Ο αντίκτυπος στις αγορές των σιτηρών και του πετρελαίου θα είναι άμεσος, ενώ θα επηρεαστούν ποικιλοτρόπως αγορές σε όλο τον κόσμο, είτε αρνητικά είτε θετικά.
Αυτή τη στιγμή σιτάρι, πετρέλαιο, καλαμπόκι και λιπάσματα είναι άμεσα διαθέσιμα. Ας ελπίσουμε ότι η αποχώρηση της Ρωσίας από τη συμφωνία για τα σιτηρά δεν προμηνύει αλλαγή αυτής της κατάστασης - και αν κάτι αλλάξει, ας μην γίνει σύντομα.
