Του Giacomo Tognini
Τον Απρίλιο του 2015, οι νομικοί σύμβουλοι της συζύγου ενός Ρώσου ολιγάρχη βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Η Καρίνα Ρότενμπεργκ, μια πλούσια Ρωσο-αμερικανίδα κοσμική κυρία με "έδρα" της το Μονακό, προσπαθούσε να αγοράσει ένα σπίτι στην Ευρώπη. Όμως στον σύζυγό της, τον δισεκατομμυριούχο ολιγάρχη Ρότενμπεργκ, είχαν επιβληθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ εννέα μήνες νωρίτερα: δέσμευση περιουσιακών στοιχείων και απαγόρευση ταξιδιών.
Τα πράγματα για τον Μπόρις ήταν ακόμα πιο περίπλοκα, καθώς η Καρίνα, η οποία είχε μετακομίσει στις ΗΠΑ σε ηλικία 18 ετών ως αιτήτρια ασύλου, ήταν πολίτης των ΗΠΑ. Οι Ρότενμπεργκ είχαν προσλάβει Αμερικανούς δικηγόρους για να βεβαιωθούν ότι η συναλλαγή δεν θα προσέκρουε στις κυρώσεις και στους φορολογικούς νόμους των ΗΠΑ. Ένας από τους Ρώσους δικηγόρους έστειλε στη συνέχεια e-mail στους Αμερικανούς δικηγόρους ρωτώντας τους αν μια εναλλακτική μέθοδος –με τον Μπόρις να κάνει δωρεά χρημάτων σε ρούβλια στην Καρίνα εντός Ρωσίας– θα υπερέβαινε τις κυρώσεις και τις φορολογικές επιπτώσεις για το ζεύγος.
Η απάντηση: "Οι κυρώσεις για έναν Αμερικανό πολίτη που παραβιάζει τις κυρώσεις είναι εξαιρετικά αυστηρές".
Αυτά τα e-mail περιλαμβάνονταν σε έναν όγκο 50.000 αρχείων (χρονολογίας 2013-202) που διέρρευσαν από μια ρωσική εταιρεία διαχείρισης που ενεργούσε για λογαριασμό του Μπόρις και του αδελφού του Αρκάντι, και πέρασαν στην κατοχή του ρωσικού ερευνητικού ειδησεογραφικού πρακτορείου IStories και του Organized Crime and Corruption Reporting Project από μια πηγή που δεν κατονομάζεται για λόγους ασφαλείας. Τα έγγραφα διανεμήθηκαν σε άλλα 15 μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του Forbes, στο πλαίσιο μιας συνεργατικής έρευνας που ονομάστηκε Rotenberg Files. Οι Ρότενμπεργκ δεν απάντησαν σε αιτήμα για σχολιασμό και οι νομικοί τους σύμβουλοι αρνήθηκαν επίσης να απαντήσουν.
Ο Μπόρις και ο αδελφός του, Αρκάντι, άλλοτε παρτενέρ του Βλαντιμίρ Πούτιν στο τζούντο, δημιούργησαν την περιουσία τους από τον κατασκευαστικό κλάδο, συμμετέχοντας σε εταιρείες υποδομών αλλά και σε μία τράπεζα. Και στους δύο αδελφούς επιβλήθηκαν κυρώσεις τον Μάρτιο του 2014, όταν το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ανέφερε ότι "υποστήριξαν τα έργα που ήθελε να προωθήσει ο Πούτιν, κερδίζοντας και υλοποιώντας συμβάσεις με υπερκοστολογημένες τιμές" και "έγιναν πάμπλουτοι κατά τα χρόνια της διακυβέρνησης του Πούτιν".
Τα έγγραφα που διέρρευσαν αναφέρουν λεπτομέρειες για τα ταξίδια της Καρίνα με αμερικανικό διαβατήριο και ένα φορολογικό έντυπο W-9 που κατατέθηκε στην Υπηρεσία Εσωτερικών Προσόδων, και το οποίο επιβεβαίωνε την αμερικανική υπηκοότητα. Δεν είναι σαφές πότε πολιτογραφήθηκε Αμερικανίδα η Karina, η οποία γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη. Αίτηση για υπηκοότητα κατέθεσε το 2003, σύμφωνα με τα αρχεία μιας αγωγής που υπέβαλε το 2007 εναντίον του FBI, όπου ισχυρίστηκε ότι η υπηρεσία καθυστέρησε να ολοκληρώσει τον έλεγχο του ονόματος που απαιτείται για την πολιτογράφησή της. (Η αγωγή αποσύρθηκε αργότερα.) Μια πηγή που ζήτησε να διατηρήσει την ανωνυμία της δήλωσε στο Forbes ότι όταν η Καρίνα χώρισε από τον πρώην σύζυγό της το 2008, πριν παντρευτεί τον Μπόρις, ήταν ήδη Αμερικανίδα πολίτης.
Τα αρχεία δείχνουν επίσης πως η 44χρονη Καρίνα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια του συζύγου της να μεταφέρει την κυριότητα των περιουσιακών του στοιχείων προκειμένου να αποφύγει τις κυρώσεις. Ωστόσο, χρειάστηκαν άλλα οκτώ χρόνια –μέχρι τον Μάρτιο του 2022, μία εβδομάδα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία– για να επιβάλει κυρώσεις το Γραφείο Ελέγχου Εξωτερικών Περιουσιακών Στοιχείων των ΗΠΑ (OFAC) στην Καρίνα. Όταν τελικά το έκανε, η ανακοίνωση του Υπουργείου Οικονομικών για τις κυρώσεις την περιέγραφε απλά ως σύζυγο του Μπόρις και Ρωσίδα πολίτη και το Υπουργείο δεν απάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με το γιατί δεν επιβλήθηκαν κυρώσεις στην Καρίνα νωρίτερα. (Δεν την αναγνώρισε ως Αμερικανίδα πολίτη).
Σύμφωνα με εμπειρογνώμονες σε υποθέσεις κυρώσεων, η αμερικανική υπηκοότητα της Karina ίσως συνέβαλε σε αυτή την καθυστέρηση. "Η OFAC θα δυσκολευθεί να επιβάλει κυρώσεις σε έναν Αμερικανό. Είναι πολύ μεγάλο βήμα", εξηγεί στο Forbes πρώην αξιωματούχος που χειριζόταν υποθέσεις κυρώσεων για λογαριασμό των ΗΠΑ. "Συμβαίνει, αλλά είναι αρκετά σπάνιο λόγω των συνταγματικών ζητημάτων που εγείρει μια τέτοια κίνηση". Όπως προσθέτει ο Collin Hunt, πρώην αναλυτής πληροφοριών στην OFAC: "Τα πράγματα γίνονται περίπλοκα όταν πρόκειται για εφαρμογή του νόμου περί κυρώσεων σε Αμερικανούς πολίτες".
Παρόλα αυτά, οι Ρότενμπεργκ προσπάθησαν επί χρόνια να βρουν τρόπους για να παρακάμψουν τις κυρώσεις. Ρώτησαν τους Αμερικανούς δικηγόρους τους, αρχής γενομένης από το 2015, όταν η οικογένεια ζούσε στο Μονακό, πώς θα μπορούσε ο Μπόρις να στηρίξει οικονομικά την Καρίνα και τα παιδιά τους αποφεύγοντας τις κυρώσεις. Ένα υπόμνημα που ετοίμασαν οι δικηγόροι τους, το οποίο περιλαμβάνεται στα έγγραφα που διέρρευσαν, δείχνει πώς μια λύση θα ήταν η υποβολή αίτησης για άδεια από την OFAC, αλλά σημείωναν πως οι άδειες αυτές δεν χορηγούνται σχεδόν ποτέ και πρότειναν στο ζεύγος Ρότενμπεργκ να μην προχωρήσει τη διαδικασία, επειδή πιθανόν η OFAC να στοχοποιούσε την Karina.
Το 2019 οι Ρότενμπεργκ προσπάθησαν ξανά, προσλαμβάνοντας μια άλλη αμερικανική νομική εταιρεία για να βρουν λύση. Τα έγγραφα δείχνουν ότι η εταιρεία παρείχε συμβουλές για δύο υποθετικές καταστάσεις: στην πρώτη η Καρίνα αγόρασε το 100% μιας μαλτέζικης εταιρείας που κατείχε ακίνητα στην Ισπανία και στη δεύτερη μεταβίβασε το 20% της συμμετοχής της σε μια εταιρεία στο Μονακό σε πολίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα υποθετικά σενάρια αφορούν μια εταιρεία στη Μάλτα, την οποία ο Boris είχε χρησιμοποιήσει για να αποκτήσει μια βίλα στην Ισπανία έναντι περίπου 10 εκατ. δολαρίων το 2014, και μια εταιρεία στο Μονακό με συνιδιοκτήτες τον Boris και την Karina, η οποία κατείχε ακίνητα στη Γαλλία. Η νομική εταιρεία αρνήθηκε να σχολιάσει τι έκανε για λογαριασμό των Ρότενμπεργκ.
Οι Ρότενμπεργκ διαθέτουν επίσης δύο ακίνητα στις ΗΠΑ: μια έπαυλη πέντε υπνοδωματίων και πέντε λουτρών στην Αλφαρέτα της Τζόρτζια, αξίας περίπου 3 εκατ. δολαρίων, την οποία ο Μπόρις αγόρασε το 2008, και ένα διαμέρισμα στη γειτονιά Buckhead της Ατλάντα, αξίας περίπου 300.000 δολαρίων, το οποίο η Καρίνα απέκτησε το 2001, όταν ήταν φοιτήτρια στο Αμερικανικό Διηπειρωτικό Πανεπιστήμιο της Ατλάντα.
Ενώ οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις στον Μπόρις από το 2014, η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε μόλις τον Απρίλιο του 2022. Ο Μπόρις είναι επίσης πολίτης της Φινλανδίας –κράτος μέλος της ΕΕ– κάτι που μάλλον δυσκόλεψε το ευρωπαϊκό μπλοκ να προχωρήσει σε κυρώσεις εναντίον του – το αντίστοιχο πρόβλημα που είχαν οι ΗΠΑ με την Καρίνα. Τελικά, οι προσπάθειες του ζεύγους δεν απέδωσαν. Με τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί και στους δύο, τους απαγορεύεται να ταξιδεύουν στην ΕΕ και η αυτοκρατορία των πολυτελών ακινήτων τους στη Γαλλία και την πολιτεία της Τζόρτζια έχει δεσμευθεί.
