Της Dr. Ewelina U. Ochab
Στα τέλη Μαρτίου 2023 μετεδόθηκε η είδηση για την επιστροφή αρκετών παιδιών από την Ουκρανία στις οικογένειές τους. Τα παιδιά αυτά αγνοούνταν ως αποτέλεσμα του πολέμου του Πούτιν στην Ουκρανία. Η επιστροφή τους ακολουθεί καθώς στις 17 Μαρτίου 2023, το Προδικαστικό Τμήμα ΙΙ του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) εξέδωσε εντάλματα σύλληψης κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν και της Μαρία Λβόβα-Μπέλοβα για συμμετοχή σε εγκλήματα πολέμου κατά των παιδιών. Ωστόσο, ο αριθμός των επιστροφών εξακολουθεί να είναι μικρός σε σύγκριση με τον αριθμό των παιδιών που αγνοούνται και λέγεται ότι βρίσκονται στη Ρωσία. Οι εκτιμήσεις ανέρχονται σε χιλιάδες, ωστόσο ο ακριβής αριθμός είναι δύσκολο να εκτιμηθεί και να επαληθευτεί, εν μέσω του εκτοπισμού και του χάους που προκάλεσε η επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία.
Το θέμα των απαγωγών και των βίαιων υιοθεσιών ουκρανικών παιδιών δεν είναι καινούργιο, ωστόσο όλο και περισσότερες πληροφορίες για τις διάφορες πρακτικές συνεχίζουν να έρχονται στην επιφάνεια. Μεταξύ άλλων, στις 16 Μαρτίου 2023, η Ερευνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Ουκρανία ανέφερε ότι "εξετάζοντας τις μεταφορές παιδιών από την Ουκρανία στη Ρωσική Ομοσπονδία, η Επιτροπή διαπίστωσε, με ανησυχία, ότι έχουν διαπραχθεί παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Οι καταστάσεις σχετικά με τη μεταφορά και την απέλαση παιδιών που εξέτασε ισοδυναμούν με εγκλήματα πολέμου. Μάρτυρες ανέφεραν στην Επιτροπή ότι πολλά από τα μικρότερα παιδιά που μεταφέρθηκαν δεν μπόρεσαν να έρθουν σε επαφή με τις οικογένειές τους και ενδέχεται να χάσουν την επαφή μαζί τους επ' αόριστον. Η καθυστέρηση στον επαναπατρισμό των αμάχων μπορεί επίσης να ισοδυναμεί με έγκλημα πολέμου".
Επιπλέον, στις αρχές Μαρτίου 2023, η Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, Dunja Mijatović, ζήτησε επείγουσα δράση για την επανένωση των παιδιών που μεταφέρθηκαν στη Ρωσία και στα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη με τις οικογένειές τους. Η Επίτροπος, αφού διεξήγαγε εμπεριστατωμένη μελέτη του θέματος και αποστολή διερεύνησης στοιχείων, ανέφερε ότι ο πόλεμος του Πούτιν είχε καταστροφικές συνέπειες για τα παιδιά της Ουκρανίας, καθώς εκατοντάδες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, εκατομμύρια στερήθηκαν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν βασικά δικαιώματα όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση και εκατομμύρια εκτοπίστηκαν και κινδυνεύουν να χωριστούν από τους γονείς ή τους φροντιστές τους.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Συμβουλίου της Ευρώπης, "πολλά παιδιά που επλήγησαν από τον πόλεμο μεταφέρθηκαν ή κατέληξαν στη Ρωσική Ομοσπονδία ή στα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη της Ουκρανίας. Οι ιδιαίτερες συνθήκες των περιπτώσεων αυτών διαφέρουν σημαντικά". Το Συμβούλιο της Ευρώπης προσδιόρισε διάφορες κατηγορίες παιδιών που υπόκεινται σε τέτοιες πρακτικές.
Μια κατηγορία είναι τα ορφανά και τα παιδιά σε ιδρύματα που διέμεναν στις περιοχές της Ουκρανίας που κατέλαβε η Ρωσία και τα οποία μεταφέρθηκαν στη Ρωσία πριν από την επίθεση του 2022, από το 2014 και μετά, καθώς και τα παιδιά που μεταφέρθηκαν στη Ρωσία από ιδρύματα φροντίδας που βρίσκονται στις περιοχές της Ουκρανίας που έχουν περιέλθει υπό κατοχή ή προσωρινό έλεγχο των ρωσικών δυνάμεων μετά τις 24 Φεβρουαρίου 2022. Το Συμβούλιο της Ευρώπης εξήγησε ότι στις περιπτώσεις αυτές, "οι ρωσικές αρχές συχνά υποστηρίζουν ότι τα παιδιά είναι είτε ορφανά είτε χωρίς γονική μέριμνα και αλλάζουν συστηματικά τις ρυθμίσεις κηδεμονίας τους ή τα τοποθετούν σε ανάδοχες οικογένειες. Αυτό συμβαίνει συχνά χωρίς οι αρχές να καταβάλλουν επαρκείς προσπάθειες για τον εντοπισμό ή την επικοινωνία με τους συγγενείς ή τους υφιστάμενους νόμιμους κηδεμόνες των παιδιών στην Ουκρανία. Ωστόσο, ενώ ακριβή στοιχεία σχετικά με την ταυτότητα και τον τόπο διαμονής των παιδιών και των συγγενών τους δεν είναι διαθέσιμα σε όλες τις περιπτώσεις, η Επίτροπος ενημερώθηκε από τις ουκρανικές αρχές ότι τα παιδιά που έχουν μεταφερθεί στη Ρωσία έχουν επί του παρόντος διορισμένους νόμιμους κηδεμόνες στην Ουκρανία".
Μια άλλη κατηγορία είναι τα ασυνόδευτα παιδιά των οποίων οι γονείς ή οι φροντιστές σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν, κρατήθηκαν ή εξαφανίστηκαν κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, ή τα παιδιά που χωρίστηκαν από τις οικογένειές τους κατά τη διάρκεια της λεγόμενης διαδικασίας "φιλτραρίσματος". Επιπλέον, όπως εντοπίζεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης, "σε περιοχές που έχουν περιέλθει υπό τον προσωρινό έλεγχο των ρωσικών δυνάμεων, ορισμένα παιδιά έχουν σταλεί σε ψυχαγωγικές κατασκηνώσεις σε διάφορα μέρη της Ρωσίας ή σε εδάφη της Ουκρανίας που έχουν καταληφθεί από τη Ρωσία, όπως η Κριμαία. Πολλά από αυτά δεν έχουν επιστραφεί στους γονείς τους στο τέλος της προβλεπόμενης περιόδου παραμονής, καθώς οι αρχές των στρατοπέδων φέρονται να αρνούνται να τα παραδώσουν, εκτός εάν τα παραλάβουν αυτοπροσώπως οι γονείς τους. Αναφέρεται ότι τα παιδιά που κρατούνται σε αυτά τα στρατόπεδα υποβάλλονται σε κατήχηση σε μια φιλορωσική κοσμοθεωρία και ιστορική αφήγηση που υποβαθμίζει την ουκρανική ταυτότητα και ότι τα αντι-ουκρανικά αισθήματα είναι κοινός τόπος".
Όπως διαπίστωσε το Συμβούλιο της Ευρώπης, "το στρες και το άγχος που προκαλείται από τον παρατεταμένο αποχωρισμό από τις οικογένειες και τους φροντιστές μπορεί να έχει καταστροφικές μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις σε πολλά παιδιά που μεταφέρονται στη Ρωσία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα πιο ευάλωτα παιδιά, όπως εκείνα με ειδικές ανάγκες και/ή εκείνα που τοποθετούνται σε ιδρύματα".
Η εστίαση του ΔΠΔ στα εγκλήματα πολέμου κατά των παιδιών είναι ένα κρίσιμο βήμα προς τη δικαιοσύνη και τη λογοδοσία για αυτό το συχνά παραμελημένο έγκλημα. Ωστόσο, απαιτείται περισσότερη δράση για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Γι' αυτό το λόγο το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει ζητήσει, μεταξύ άλλων, να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός για την επανένωση των παιδιών με τις οικογένειές τους και τους νόμιμους κηδεμόνες τους.
Περαιτέρω, η Επίτροπος κάλεσε τις αρχές όλων των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης να θέσουν ως ύψιστη προτεραιότητα τη "συνέχιση και υποστήριξη των προσπαθειών για τον εντοπισμό και την επανένωση όλων των παιδιών που δεν βρίσκονται με τις οικογένειές τους ή τους νόμιμους κηδεμόνες τους, με βάση την προσέγγιση των δικαιωμάτων των παιδιών και με πλήρη σεβασμό της αρχής του βέλτιστου συμφέροντός τους". Το Συμβούλιο της Ευρώπης κάλεσε περαιτέρω τη διεθνή κοινότητα να υποστηρίξει και να συνεργαστεί με αξιόπιστες οργανώσεις και δίκτυα που εργάζονται στον τομέα της διευκόλυνσης της επανένωσης των ασυνόδευτων παιδιών με τις οικογένειές τους. Τέλος, κάλεσε να διασφαλιστεί ότι οι προσπάθειες απονομής δικαιοσύνης και απόδοσης ευθυνών επικεντρώνονται σε όλους τους υπεύθυνους για αυτά τα εγκλήματα. Πράγματι, πολλοί έχουν εμπλακεί στη διευκόλυνση και την ενεργοποίηση των εγκλημάτων κατά των παιδιών της Ουκρανίας και πρέπει να λογοδοτήσουν για τη συμμετοχή τους σε αυτά.
Οι λίγες επιστροφές παιδιών αποτελούν θετική εξέλιξη. Ωστόσο, πολλά περισσότερα παιδιά αγνοούνται και η επιστροφή τους πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για τη διεθνή κοινότητα.
