Του Tamar Jacoby
Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ συντάραξε τις πρωτεύουσες σε όλη την Ευρώπη και την Ασία. Στην Ουκρανία, όπου πολλοί ανέμεναν από τη νέα αμερικανική κυβέρνηση να προβεί σε δραματικές αλλαγές ως προς την εξωτερική πολιτική της Ουάσιγκτον, το κλίμα είναι ανάμεικτο: ανησυχία και αισιοδοξία μαζί.
"Κανείς δεν αυτοκτονεί", μου είπε σε συνέντευξή του ο Anton Grushetskyi, εκτελεστικός διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου, μιας κορυφαίας εταιρείας δημοσκοπήσεων. "Για τους Ουκρανούς, αυτός ο πόλεμος είναι υπαρξιακός. Η Ρωσία θέλει να μας εξοντώσει και να καταστρέψει τη χώρα μας και δεν μπορούμε να τα παρατήσουμε". Καθώς, όμως, μαίνονται οι συγκρούσεις και δεν διαφαίνεται νίκη, πολλοί σκέφτονται μια εναλλακτική προσέγγιση.
Το "σχέδιο νίκης" του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, που παρουσιάστηκε στον Τραμπ νωρίτερα το φθινόπωρο, περιλαμβάνει διάφορα σημεία που έχουν σχεδιαστεί για να προωθήσουν μια "προσέγγιση συναλλαγής" με τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ, όπως αναμένεται.Πολλές φωνές, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στο ουκρανικό κοινοβούλιο, επισημαίνουν τι πρέπει να κάνει το Κίεβο τους επόμενους μήνες για να ενισχύσει τα χαρτιά του ενόψει της προεδρίας Τραμπ.
"Η Ουκρανία πρέπει να δείξει τι μπορεί να προσφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες", τόνισε ο βουλευτής Oleksiy Goncharenko σε ένα e-mail που μου έστειλε. "Έχουμε τεράστιους εθνικούς πόρους. Έχουμε έναν ισχυρό στρατό με απαράμιλλη πολεμική εμπειρία και μια τεράστια χώρα που μπορεί να θρέψει σχεδόν τον μισό κόσμο. Η Ουκρανία πρέπει να εργάζεται νυχθημερόν για να προωθήσει αυτά τα μηνύματα".
Οι αμερικανικές εκλογές ήρθαν σε μια δύσκολη στιγμή για τους Ουκρανούς. Ο πόλεμος δεν πηγαίνει καλά. Οι ρωσικές δυνάμεις, που ενισχύθηκαν με περισσότερα όπλα και στρατιώτες, είναι έτοιμες να "σπάσουν" πολλά στρατηγικά σημεία κατά μήκος της γραμμής του μετώπου.
Τα ουκρανικά στρατεύματα, με την πλειονότητά τους να πολεμά ασταμάτητα εδώ και πάνω από δύο χρόνια, είναι κουρασμένα και μετράνε σημαντικές απώλειες. Οι προσπάθειες που ξεκίνησαν από το καλοκαίρι για την ενίσχυσή τους με καινούργιες μονάδες βρίσκουν εμπόδιο την ευρεία απροθυμία των Ουκρανών να πολεμήσουν. Το Κίεβο και άλλες πόλεις δέχονται νυχτερινές αεροπορικές επιδρομές και ο χειμώνας αναμένεται παγερός, καθώς οι αρχές προσπαθούν να αποκαταστήσουν τις σοβαρές ζημιές που έχει υποστεί -τους τελευταίους μήνες το ηλεκτρικό δίκτυο από τις ρωσικές πυραυλικές επιδρομές.
Σε αυτό το δυσοίωνο περιβάλλον, οι Ουκρανοί παρακολουθούσαν στενά την προεκλογική εκστρατεία στις ΗΠΑ. Ο θαυμασμός του Τραμπ για τον Βλαντίμιρ Πούτιν και η δέσμευσή τους -επανειλημμένως- πως θα τερματίσει τον πόλεμο, συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον των χρηστών στα socail media αλλά και των MME. Η πλειονότητα των Ουκρανών ήθελε νίκη της Καμάλα Χάρις.
Με την ετυμηγορία της κάλπης να είναι ξεκάθαρη, οι Ουκρανοί προσαρμόζονται. Όπως εξέπληξαν τον κόσμο το 2022, βρίσκοντας δημιουργικούς τρόπους για να αποκρούσουν και να αποτρέψουν μια "γρήγορη ρωσική επικράτηση", έτσι και σήμερα προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες.
Πολλοί Ουκρανοί είναι έτοιμοι να ρισκάρουν με την πιο τολμηρή προσέγγιση Τραμπ
Οι πρώτες δημόσιες ενδείξεις μιας νέας διάθεσης φάνηκαν από την ημέρα των εκλογών στα social media. Στο Telegram ο πολιτικός ακτιβιστής Serhii Sternenko ρώτησε τους followers του ποιον υποψήφιο πρόεδρο των ΗΠΑ θα ψήφιζαν και απάντησαν 720 άτομα. Η Καμάλα Χάρις συγκέντρωσε ένα μικρό προβάδισμα. Ο Τραμπ "δεν συμπαθεί την Ουκρανία", τόνισε ένας χρήστης με το όνομα "Εύα". Άλλοι "ψήφισαν" υποψήφιους που δεν... υπήρχαν, όπως ο Ρόναλντ Ρέιγκαν και ο Τζον Μακέιν. Ενισχύθηκε σημαντικά όμως η υποστήριξη υπέρ Τραμπ.
"Τίποτα δεν θα αλλάξει με τη Χάρις", ανέφερε ένας χρήστης του Telegram με το όνομα Oleh. Ο χρήστης "Bakhmut" συμφώνησε: "Δεν εμπιστεύομαι πλέον τους Δημοκρατικούς ή τις ΗΠΑ γενικότερα", είπε. "Η βοήθειά τους αρκούσε για να εμποδίσει τη Ρωσία, αλλά ποτέ δεν ήθελαν να νικήσουμε". Αν και δεν ενθουσιάστηκε με κανέναν από τους δύο υποψηφίους, αυτός όπως και αρκετές ακόμη δεκάδες ερωτηθέντων αποφάνθηκαν υπέρ του Τραμπ.
Η αλλαγή στάσης φάνηκε και τις ημέρες μετά τις εκλογές. Τα καυστικά σχόλια έδιναν και έπαιρναν στα social media, αλλά ήταν πιο στοχαστικά. "Πρέπει να αποδεχτούμε την επιλογή του αμερικανικού λαού", προέτρεψε ένας Ουκρανός βετεράνος του στρατού στο Facebook, "και να βρούμε τρόπους για να συνεργαστούμε με τη νέα κυβέρνηση”.
Πολιτικοί και ακτιβιστές άρχισαν επίσης να ακούγονται συγκρατημένα αισιόδοξοι. Οι Ουκρανοί είναι απογοητευμένοι από την "αυτοκαταστροφή της σημερινής κυβέρνησης και την ακλόνητη στάση της απέναντι στις κόκκινες γραμμές που έχει θέσει η Ρωσία", δήλωσε η μεταρρυθμίστρια κατά της διαφθοράς Olena Tregub σε έναν blogger. "Πολλοί πιστεύουν ότι η προσωπικότητα του Τραμπ μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο αποφασιστική προσέγγιση". "Τι σημαίνει αυτό το εκλογικό αποτέλεσμα για εμάς;" ρώτησε ο βουλευτής Oleksiy Goncharenko στο Telegram: "Υπάρχουν μεγάλοι κίνδυνοι, αλλά και μεγάλες ελπίδες. Πρέπει να βρούμε τον δρόμο μας".
Ο δημοσκόπος του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας του Κιέβου Anton Grushetskyi δεν εργάζεται για την κυβέρνηση και δεν μιλάει εκ μέρους της. Έχει όμως πάνω από μια δεκαετία εμπειρίας στο να παρακολουθεί τις τάσεις της κοινής γνώμης στην Ουκρανία, εστιάζοντας τα τελευταία τρία χρόνια στη στάση των πολιτών απέναντι στον πόλεμο και στον τρόπο τερματισμού του. "Το 94% των Ουκρανών μισεί τη Ρωσία και το 80% μισεί τους απλούς, καθημερινούς Ρώσους πολίτες", ανέφερε την προηγούμενη εβδομάδα, σχολιάζοντας έρευνα που διεξήχθη τον Μάιο. Σχεδόν τα δύο τρίτα -63%- είναι πρόθυμοι να υπομείνουν τον πόλεμο "για όσο χρειαστεί". Και οι περισσότεροι Ουκρανοί -56%- εκφράζουν την αντίθεσή τους στο να παραχωρηθεί ουκρανικό έδαφος στη Ρωσία. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό μειώνεται σταδιακά.
Σύμφωνα με νέα δημοσκόπηση που είδε το φως της δημοσιότητας αυτή την εβδομάδα, το 32% -από 8 με 10% μέχρι το 2022- θα σκεφτόταν την ανταλλαγή ορισμένων εδαφών εάν αυτό εξασφάλιζε την ειρήνη.
"Δεν υπάρχει ενθουσιασμός για εδαφικές παραχωρήσεις", προειδοποίησε ο Grushetskyi. Και κανείς δεν θα συμφωνήσει με το να περάσει μόνιμα υπό ρωσικό έλεγχο η Κριμαία ή το Ντονμπάς. Αλλά πιστεύει ότι πολλοί Ουκρανοί, οι οποίοι φοβούνταν ότι μια κυβέρνηση Χάρις θα ήταν εξίσου διστακτική και επιφυλακτική όσο η διοίκηση Μπάιντεν, είναι ανοιχτοί σε "μια πιο αποφασιστική προσέγγιση".
Κάποιοι ευελπιστούν ότι ο Τραμπ θα στείλει όπλα και αεροσκάφη
"Οι Ουκρανοί είναι όλο και πιο έτοιμοι να συμβιβαστούν", υποστηρίζει ο Grushetskyi. "Είναι πρόθυμοι να δεχτούν ακόμη και επώδυνες παραχωρήσεις - αρκεί η συμφωνία να συνοδεύεται από εγγυήσεις ασφαλείας".
Η φύση αυτών των εγγυήσεων θα αποτελούσαν αντικείμενο σκληρών διαπραγματεύσεων. Στο πλαίσιο των ερευνών που διεξήγαγε το Ινστιτούτο του Κιέβου υπήρχε η ερώτηση για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Λίγοι από τους ερωτηθέντες εμφανίζοντας πρόθυμοι για παραχωρήσεις, εκτός και αν η Ουκρανία γινόταν δεκτή στη Βορειο-Ατλαντική Συμμαχία. Ο Grushetskyi υποστηρίζει ότι ακόμα και αυτή η στάση "μαλακώνει".
"Θα μπορούσε να είναι διαφορετικό το αντάλλαγμα", εξήγησε, "όχι το ΝΑΤΟ, αλλά κάτι παρόμοιο που θα διασφάλιζε την άμυνα της Ουκρανίας. Αν οι Ουκρανοί αισθανθούν ότι είναι ασφαλείς, ότι η γραμμή του μετώπου έχει "παγώσει", ότι υπάρχει χρηματοδότηση για την ανοικοδόμηση της χώρας και προοπτικές για ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ίσως και να μπορούσε να... αναβληθεί η απελευθέρωση ορισμένων κατεχόμενων περιοχών".
Σύμφωνα με τον Grushetskyi, οι Ουκρανοί θα μπορούσαν να δουν με πιο θετικό μάτι συγκεκριμένες εγγυήσεις -όπως το να λάβουν οπλισμό από τη Δύση ή να σταθμεύσουν στην Ουκρανία ευρωπαϊκά στρατεύματα για να συμβάλλουν στη διατήρηση της ειρήνης- παρά μια αβέβαιη υπόσχεση για ένταξη στο ΝΑΤΟ. "Θα προτιμούσαμε να έχουμε τα όπλα", λέει ο ίδιος, "να έχουμε μαχητικά F-16, Patriot, βαλλιστικούς πυραύλους ATACMS και τανκς. Και σε σημαντικούς αριθμούς, όχι η πενιχρή προμήθεια που μας παρείχε ο Μπάιντεν".
Δεν μιλούν όλοι στην Ουκρανία -ή, έστω, δεν μιλούν ανοιχτά- για παραχωρήσεις. Οι εν ενεργεία στρατιώτες, που συχνά συγκαταλέγονται μεταξύ εκείνων που αντιτίθενται περισσότερο στην ανταλλαγή εδαφών προκειμένουν να υπάρξει ειρηνευτική λύση, δεν συμμετέχουν στις δημοσκοπήσεις. Καμία έρευνα δεν δείχνει ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων είναι υπέρ μιας συμφωνίας - ακόμη και χωρίς τους στρατιώτες, αυτή η άποψη παραμένει μειοψηφική στην ουκρανική κοινωνία. Και το "σχέδιο νίκης" του Ζελένσκι επικεντρώνεται αποκλειστικά στο ΝΑΤΟ, χωρίς συζήτηση για εναλλακτικές εγγυήσεις ασφαλείας.
Στο μυαλό όλων δημιουργείται ένα ερώτημα, που κανείς δεν εκφράζει δημόσια: Τι είδους μόχλευση έχει ο Τραμπ απέναντι στον Πούτιν - και θα τη χρησιμοποιήσει για να προωθήσει μια συμφωνία που θα λαμβάνει υπόψη τα ουκρανικά συμφέροντα; Οι δηλώσεις του Πούτιν μετά τις αμερικανικές εκλογές δεν υποδηλώνουν κάποια μεταστροφή. Εξακολουθεί να είναι αποφασισμένος να διαμελίσει και υποτάξει την Ουκρανία. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες θα μπορούσαν να καταλήξουν σε "ναυάγιο". Πολλοί όμως Ουκρανοί, εξαντλημένοι από τον πόλεμο και απογοητευμένοι από την προσέγγιση Μπάιντεν, είναι έτοιμοι να επανεξετάσουν τις επιλογές τους.
