Του Wesley Alexander Hill
Οι ΗΠΑ αναζητούν ενεργειακή ασφάλεια, αλλά με αδέξιο τρόπο. Μόνο τις τελευταίες εβδομάδες, η Ουάσιγκτον ζήτησε από το Κίεβο να της παραχωρήσει το 50% των σπάνιων γαιών της Ουκρανίας με "αντάλλαγμα" την ανάπτυξη αμερικανικών στρατευμάτων στη χώρα, εκλογίκευσε τις δηλώσεις της για τη Γροιλανδία και αναζωπύρωσε το μέτωπο των ορυκτών του σινοαμερικανικού εμπορικού πολέμου. Όποια και αν είναι η γνώμη του καθενός για τη διπλωματική στάση των ΗΠΑ, δύο πράγματα είναι σαφή: οι ΗΠΑ αναζητούν οπουδήποτε την ενεργειακή ασφάλεια και, επιπλέον, η ενεργειακή ασφάλεια δεν είναι πια μόνο οι υδρογονάνθρακες.
Ό,τι είδαμε σε επίπεδο πολιτικής ίντριγκας να συμβαίνει σε σχέση με τους υδρογονάνθρακες τον 20ό αιώνα, στον 21ο θα το δούμε να γίνεται για τα ορυκτά: κρίσιμος παράγοντας για την ενεργειακή μετάβαση, την πληροφορική αλλά και τους σύγχρονους στρατούς.
Μην υποθέσουμε λανθασμένα ότι η εμμονή των ΗΠΑ για ενεργειακή ανεξαρτησία εκφράζεται με τις μεγαλοστομίες του Τραμπ. Οι ΗΠΑ ακολουθούν αυτή την πολιτική εδώ και χρόνια: αναδιαμόρφωσαν τη στρατηγική τους στην Αφρική για να ανταγωνιστούν την Κίνα και να αποκτήσουν πρόσβαση στους πόρους κρατών όπως η Αγκόλα, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Ζάμπια. Αντίστοιχες κινήσεις στην Αφρική κάνει και η ΕΕ, ενώ η αναζήτηση ορυκτών από το Ηνωμένο Βασίλειο έδωσε τη δυναμική στην Rainbow Rare Earths να αναπτύξει το έργο Phalaborwa στη Νότια Αφρική και το έργο Gakara στο Μπουρούντι.
Αυτή τη στιγμή, η Ευρασία είναι μια αναδυόμενη ενεργειακή αγορά με ρόλο-κλειδί. Ουκρανία και Καζακστάν διαθέτουν τεράστια κοιτάσματα ορυκτού πλούτου και αποτελούν εστίες γεωπολιτικού ανταγωνισμού και επενδυτικών ευκαιριών.
Ουκρανία
Ο ορυκτός πλούτος της Ουκρανίας υπολογίζεται σε τρισεκατομμύρια. Θα μπορούσε να είναι καθοριστικός για τη συνέχιση ή και την αναβάθμιση της αμερικανικής υποστήριξης προς το Κίεβο, ωθώντας προς μια πρακτική πολιτική λύση όσον αφορά τη στήριξη της Δύσης προς την Ουκρανία στον πόλεμο με τη Ρωσία. Το ιστορικό της Ουκρανίας στη βαριά βιομηχανία σηματοδοτεί πως τα ορυκτά μπορούν εύκολα να ενταχθούν στις ουκρανικές εφοδιαστικές αλυσίδες. Η γειτνίαση της Ουκρανίας με την "πεινασμένη" για ορυκτά Ευρώπη δημιουργεί μια άμεση αγορά, αλλά και περιορίζει τον ανταγωνισμό στην περιοχή λόγω του χαμηλότερου εργατικού κόστους.
Τα ορυκτά θα μπορούσαν επίσης να είναι ζωτικής σημασίας για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και να μειώσουν το κόστος ανοικοδόμησης για τους Ευρωπαίους, Αμερικανούς και Ουκρανούς πολίτες. Όποιοδήποτε σχέδιο ανασυγκρότησης της Ουκρανίας πρέπει να μοιάζει περισσότερο με νυστέρι παρά με βαριοπούλα για να προωθήσει αποφασιστικά τη μεταρρύθμιση του ουκρανικού κράτους, και να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη δημοσιονομική υγεία του και η πολιτική του υποστήριξη από τους Δυτικούς. Αυτό σημαίνει ότι οι Δυτικοί ηγέτες πρέπει να επιμείνουν στα μέτρα που θα λάβει η Ουκρανία κατά της διαφθοράς, υπέρ της οικονομικής φιλελευθεροποίησης, για τις πρωτοβουλίες αποκέντρωσης και την ουσιαστική περιφερειακή διακυβέρνηση. Πρόκειται για μεγάλο διακύβευμα. Ακόμη και υπό ιδανικές συνθήκες, η ανάπτυξη των ουκρανικών ορυκτών θα πάρει χρόνια. Στο άμεσο μέλλον, οι γεωπολιτικές εξελίξεις θα καταστήσουν ως επί το πλείστον θεωρητικές τις τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης της Ουκρανίας.
Καζακστάν
Το Καζακστάν διαθέτει -επιβεβαιωμένα- πληθώρα κοιτασμάτων ορυκτών, τα οποία είτε ήδη εξορύσσονται είτε είναι εύκολο να εξορυχθούν. Από τα 18 σημαντικότερα ορυκτά που έχει εντοπίσει στο Καζακστάν η Βρετανική Γεωλογική Υπηρεσία, 8 εξορύσσονται ήδη ή είναι εύκολα εξορύξιμα. Το Καζακστάν βρίσκεται σε στρατηγική γεωγραφική θέση, σε έναν "διάδρομο" που συνδέει χερσαία τα εν λόγω κοιτάσματα με πολλές αγορές μεταξύ Ευρώπης και Κίνας, ενώ παρακάμπτει τη Ρωσία μέσω της Κασπίας και του Καυκάσου.
Ενώ η Ουκρανία είναι περισσότερο θεωρητικά μία παραγωγός χώρα ορυκτών, το Καζακστάν ήδη δρέπει καρπούς από τα κοιτάσματά του, ως μια γέφυρα Ανατολής-Δύσης, και από τις αρχές του 2020 αναζητά επενδύσεις.
Η εξωτερική πολιτική του Καζακστάν προσελκύει δυτικές επενδύσεις, γεγονός που του έδωσε τη δυνατότητα να αντισταθμίσει τους γεωπολιτικούς "αντίθετους ανέμους". Το κράτος έχει θεσπίσει χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές και έχει διαμορφώσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις: ο μεγαλύτερος φορολογικός συντελεστής για τα φυσικα πρόσωπα είναι στο 10% και για τις εταιρικές οντότητες στο 20%.
Οι ΗΠΑ ελπίζουν να βασιστούν στο σχήμα των "Πέντε της Κεντρικής Ασίας" (C5) για να ενισχύσουν τις σχέσεις τους με το Καζακστάν. Τα σχόλια του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο για τη συνεργασία στην περιοχή και τη διασφάλιση σταθερών εμπορικών σχέσεων με το Καζακστάν, μετά τη συζήτηση ενός διακομματικού νομοσχεδίου προς αυτή την κατεύθυνση, δείχνουν το έντονο αμερικανικό ενδιαφέρον.
Οι ΗΠΑ δεν είναι μόνες τους. Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, ο πρώην πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας, Ντέιβιντ Κάμερον, επισκέφθηκε πρόσφατα το Καζακστάν και έπειτα Ηνωμένο Βασίλειο και Καζακστάν υπέγραψαν έναν οδικό χάρτη συνεργασίας. Ταυτόχρονα, η UK Export Finance ανακοίνωσε ότι θα χρηματοδοτήσει εταιρείες που εξάγουν σπάνιες γαίες στο Ηνωμένο Βασίλειο, μεταξύ άλλων και από το Καζακστάν.
Ο Darren G. Spinck, της Henry Jackson Society, που εδρεύει στο Λονδίνο, επανέλαβε αυτά τα σημεία ενώπιον του βρετανικού κοινοβουλίου, υποστηρίζοντας ότι η προτεραιότητα της Δύσης στην ενεργειακή ασφάλεια θα διασταυρωθεί αναπόφευκτα με την πολιτική της Κεντρικής Ασίας που στοχεύει σε δυτικές επενδύσεις. Ως εκ τούτου, η Δύση θα πρέπει να επιταχύνει την προσπάθειά της για ενεργειακή ασφάλεια, ενισχύοντας τις συνεργασίες της στην περιοχή, διευκολύνοντας τις επενδύσεις και παράλληλα ενθαρρύνοντας την προώθηση μεταρρυθμίσεων στο Καζακστάν.
Αν οι ΗΠΑ θέλουν να κερδίσουν την κούρσα για την ενέργεια στο Καζακστάν, πρέπει να κάνουν πολλά πράγματα. Η Δύση πρέπει να ασχοληθεί ρεαλιστικά με την ουδετερότητα του Καζακστάν και να μην δίνει τελεσίγραφα "ή εμείς ή αυτοί" - μια τέτοια αντιπαράθεση δεν μπορεί να κερδηθεί. Η Δύση θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις που υιοθέτησε το Καζακστάν, που εστιάζουν στην αποκέντρωση.
Επιπλέον, κανένας Αμερικανός πρόεδρος (σε αντίθεση με τη βρετανική ηγεσία) δεν έχει επισκεφθεί την Κεντρική Ασία παρά τη γεωοικονομική της σημασία. Η συνεργασία στο υψηλότερο επίπεδο θα ενισχύσει τους δεσμούς των κρατών και θα προωθήσει έργα υποδομής στο Καζακστάν που σχετίζονται με την εξόρυξη ορυκτών πόρων.
Μια νέα ευκαιρία
Η Ουκρανία και το Καζακστάν είναι δύο γειτονικές αγορές που, χάρη στη γεωγραφία και την πολιτική, είναι βέβαιο ότι θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης. Η ζήτηση και ο πολιτικός τους κεντρικός ρόλος παρέχουν μια εξαιρετική ευκαιρία για το εκκολαπτόμενο αμερικανικό κρατικό ταμείο πλούτου που πρότεινε ο πρόεδρος Τραμπ.
Στην Ουκρανία, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να συνεργαστούν για τη δημιουργία μιας κοινής επιχείρησης για τη διαχείριση των ουκρανικών και αμερικανικών περιουσιακών στοιχείων και των μελλοντικών επενδύσεων. Έτσι θα υπήρχε ένα επενδυτικό πλαίσιο που θα υποστηριζόταν από την αμερικανική πολιτική επιρροή, το οποίο όχι μόνο θα εξυπηρετούσε τα αμερικανικά συμφέροντα αλλά θα επιτάχυνε τα επιθυμητά πολιτικά αποτελέσματα και την ανοικοδόμηση στην Ουκρανία.
Το κρατικό ταμείο πλούτου του Καζακστάν, Samruk Kazyna, προσπαθεί ήδη να ενθαρρύνει τις αμοιβαίες επενδύσεις και τη μεταφορά τεχνολογίας επενδύοντας τα κέρδη από το πετρέλαιο του Καζακστάν στη Δύση. Σε αντάλλαγμα, οι επενδυτές στρέφονται προς έργα, όπως τα ορυκτά, η επέκταση των ενεργειακών υποδομών, π.χ. στα λιμάνια του Ακτάκου και του Κουρίκ, κ.ά. Διαμορφώνεται ένα εξέχον πεδίο συνεργασίας και ένα βολικό όχημα επενδύσεων για το εκκολαπτομενο ταμείο των ΗΠΑ.
Το αμερικανικό κρατικό επενδυτικό ταμείο, αν υλοποιηθεί, θα έχει προκύψει με "ανορθόδοξα" μέσα. Για να ευδοκιμήσει, πρέπει να υιοθετήσει "ανορθόδοξες" τακτικές. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κοιτάξουμε προς την Ευρασία και το μέλλον της ενέργειας.
Απόδοση - επιμέλεια: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος
