Πότε θα δούμε είσοδο της Dimand στο Ελληνικό; Ποια είναι τα μεγάλα projects που τρέχουν και ποια είναι εκείνα που αναμένεται να υλοποιηθούν μέσα στο επόμενο διάστημα; Ο Δημήτρης Ανδριόπουλος, Διευθύνων Σύμβουλος της Dimand, μιλά για τα σχέδια της εταιρείας, για το κατά πόσο η παγκόσμια οικονομική κατάσταση μπορεί να προκαλέσει τριγμούς στο εγχώριο real estate και ποια είναι τα μέτρα που θα ληφθούν για το πρόβλημα της στεγαστικής κρίσης στην Ελλάδα. Μιλά για την πιο δύσκολη στιγμή της επαγγελματικής του πορείας, το "project Τσιπούρα", που απέτυχε, και πώς ο ίδιος βλέπει την εταιρεία που δημιούργησε στα επόμενα 10 χρόνια.
Συνέντευξη στην Ελένη Μπότα
- Η Dimand έχει στο portfolio της μεγάλα projects. Ποια είναι τα milestones για αυτά;
Η αλήθεια είναι πως έχουμε μπροστά μας έναν πολύ δημιουργικό και "γεμάτο" χρόνο, προκειμένου να ανταποκριθούμε στα ορόσημα που έχουμε θέσει για κάποια από τα σημαντικότερα τρέχοντα έργα μας:
- Τον Νοέμβριο του 2022 παραδίδουμε τα νέα γραφεία της Kaizen.
- Το 4o τρίμηνο του 2023 ολοκληρώνουμε τον Πύργο του Πειραιά.
- Το 1ο τρίμηνο του 2024 θα παραδώσουμε τα νέα γραφεία της PwC στο Μαρούσι.
- Ποιες νέες επενδύσεις σχεδιάζετε και σε ποιους τομείς θα εστιάσετε;
Η πιο πρόσφατη επένδυσή μας είναι το ακίνητο της BALKAN ΕΞΠΟΡΤ στη Θεσσαλονίκη, όπου φιλοδοξούμε να αναπτύξουμε έναν σύγχρονο, περιαστικό υψηλής προστιθέμενης αξίας κόμβο logistics, για την ακρίβεια τον μεγαλύτερο στη Βόρεια Ελλάδα, τομέα στον οποίο εστιάζουμε.
Παράλληλα, δίνουμε έμφαση σε έργα μικτών χρήσεων με χαρακτήρα αστικών αναπλάσεων, διότι, πέραν της οικονομικής και περιβαλλοντικής διάστασης, τα έργα αυτά δημιουργούν προϋποθέσεις κοινωνικής αναζωογόνησης και αναβάθμισης των ευρύτερων περιοχών. Τέτοια έργα είναι η ανάπτυξη του Ελαιώνα με focal point το ακίνητο της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας και τη διπλή ανάπλαση, η ανάπτυξη της δυτικής εισόδου της Θεσσαλονίκης πέριξ του εργοστασίου ΦΙΞ, η περιοχή του Μοσχάτου με 2-3 ακίνητα, αλλά και η ευρύτερη περιοχή της Πλ. Ομονοίας στην Αθήνα με το ξενοδοχείο Moxy, το ιστορικό πρώην πολυκατάστημα ΜΙΝΙΟΝ και άλλα ακίνητα.
- Προσφάτως αναφέρατε ότι διατηρείτε επαφές με τη Lamda Development για το project του Ελληνικού. Πότε θα δούμε την είσοδό σας στη μεγάλη αυτή επένδυση;
Πράγματι βρισκόμαστε σε επικοινωνία με τη Lamda Development για τη συμμετοχή μας σε συγκεκριμένες υπο-αναπτύξεις εντός του Ελληνικού και το ενδιαφέρον μας παραμένει. Ωστόσο, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί συμφωνία.
- Παρά την ύπαρξη των οικονομικών αβέβαιων συνθηκών που υπάρχουν παγκοσμίως, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι προοπτικές του real estate στην Ελλάδα τo προσεχές διάστημα και ποιοι είναι οι τομείς εκείνοι που θα τρέξουν;
Οι εξελίξεις στην Ελλάδα "τρέχουν" ιστορικά με διαφορά φάσης σε σχέση με την Ευρώπη, ενώ παράλληλα η χώρα υστερεί σε πολλούς τομείς, όπως για παράδειγμα τα πράσινα κτίρια, τα logistics, τα data centers. Ως εκ τούτου, η ζήτηση για ποιοτικά ακίνητα στους σωστούς τομείς παραμένει σημαντικά υψηλότερη της προσφοράς, με θετικές βραχυπρόθεσμα προοπτικές για την αγορά.
- Οι απροσδόκητες και ραγδαίες ανατιμήσεις των πρώτων υλών, υλικών, προϊόντων και μεταφορικών, σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση αλλά και με τον αυξανόμενο πληθωρισμό και την αύξηση του κόστους του χρήματος, δημιουργούν ένα ασφυκτικό περιβάλλον στην κτηματαγορά. Πόσο μεγάλο θεωρείτε ότι είναι το πρόβλημα και πόσο μπορεί να επηρεάσει το δικό σας επενδυτικό πρόγραμμα;
Είναι αλήθεια ότι ο κλάδος του real estate βίωσε σημαντικές ανατιμήσεις στο κόστος κατασκευής το περασμένο έτος, οι οποίες ωστόσο δείχνουν να σταθεροποιούνται σε υψηλά επίπεδα. Παράλληλα, λόγω του υψηλού πληθωρισμού διεθνώς, το κόστος των επιτοκίων βαίνει αυξανόμενο. Η ελληνική κτηματαγορά έχει μέχρι στιγμής απορροφήσει την επίδραση αυτών, καθώς τόσο οι μισθωτικές αξίες όσο και οι αξίες των ακινήτων έχουν επίσης αυξηθεί. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι, ιστορικά, τα ακίνητα είναι ένα natural hedge για τον πληθωρισμό, καθότι διατηρούν την αξία τους. Ως εκ τούτου και λαμβάνοντας υπ’ όψιν την υψηλή ζήτηση για υψηλής ποιότητας επενδυτικά ακίνητα που προανέφερα, στην ανάπτυξη των οποίων εστιάζουμε, είμαι αισιόδοξος τόσο για την υλοποίηση όσο και τις αποδόσεις του επενδυτικού μας προγράμματος.
- Η παράταση της απαλλαγής ΦΠΑ έως το τέλος του 2024 για τις νέες οικοδομικές άδειες, η οποία ανακοινώθηκε στη ΔΕΘ από τον πρωθυπουργό, είναι ένα μέτρο το οποίο η αγορά εκτιμά ότι προσωρινά θα στηρίξει τον κατασκευαστικό κλάδο. Ποια, ωστόσο, θεωρείτε ότι είναι τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν για την ουσιαστική στήριξη της οικοδομικής δραστηριότητας και των επενδύσεων;
Πιστεύω ότι, πέραν των φορολογικών μέτρων, θα πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη πολεοδομική ευελιξία, κατ’ αντιστοιχία με αυτήν που θεσμοθετήθηκε για το έργο του Ελληνικού. Επίσης, οποιοδήποτε μέτρο μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του κόστους, όπως η μείωση του ΦΠΑ, είναι ευπρόσδεκτο. Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να διασφαλίζεται η σταθερότητα του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις επενδύσεις.
- Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι αξίες της γης στα περισσότερα σημεία του αστικού ιστού της Αθήνας, και όχι μόνο, έχουν εκτοξευθεί τα τελευταία δύο χρόνια, αγγίζοντας πρωτόγνωρα επίπεδα για τα ελληνικά χρονικά στο πλαίσιο μιας κεφαλαιοποίησης μελλοντικών προσδοκιών, έχοντας οδηγήσει τα κοστολόγια των νέων έργων σε μη βιώσιμα επίπεδα. Ποια είναι η δική σας γνώμη και πόσο ανοιχτό είναι το ενδεχόμενο να δούμε μια διόρθωση τιμών του κόστους της γης;
Καθότι ζούμε σε ελεύθερη οικονομία, η αύξηση των τιμών είναι προϊόν της αυξημένης ζήτησης σε σχέση με την προσφορά. Άρα, επί της αρχής, είναι πιθανή μια μείωση τιμών αν αυτή η σχέση ανατραπεί. Προσωπικά πιστεύω ότι θα υπάρξουν δύο ταχύτητες ακινήτων, τα "καλά" με όρους θέσης, τεχνικών χαρακτηριστικών κ.ο.κ., που θα κρατήσουν ή και θα αυξήσουν τις τιμές τους, και τα υπόλοιπα, τα οποία ενδεχομένως θα χάσουν σε αξία αν το μακροοικονομικό περιβάλλον εξελιχθεί αρνητικά.
- H ανάπλαση της περιοχής του Αγίου Διονυσίου στον Πειραιά είναι ένα από τα μεγαλύτερα projects, αλλάζοντας τα δεδομένα όλης της περιοχής, καθώς μεγάλα βιομηχανικά κτίρια που ήταν εγκαταλειμμένα αποκτούν πάλι ζωή. Μπορεί, όμως, και πόσο εύκολο είναι να γίνει η ανάπλαση μιας περιοχής ενώ αυτή κατοικείται;
Όσο και αν ακούγεται παράξενο, οι περιοχές που δεν κατοικούνται και έχουν αποξενωθεί από τον αστικό ιστό απαιτούν πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια, όπως και χρήματα και όραμα για την επανένταξή τους.
Εκτός από κάτι εμβληματικό και μεγάλο, πρέπει να δημιουργηθεί το περιβάλλον κατοικίας που, εκτός από τα αυτονόητα, απαιτεί και βαριές υποδομές. Δείτε τι πετύχαμε πρόσφατα στον Άγιο Διονύσιο στον Πειραιά, με την ανακατασκευή των εγκαταστάσεων της πρώην καπνοβιομηχανίας Παπαστράτος. Σε αυτό, βέβαια συμβάλλει και η έλευση του Μετρό. Κάτι αντίστοιχο θα κάνουμε στον Ελαιώνα, στη Θεσσαλονίκη και άλλου. Αυτό είναι, εξάλλου, το μότο στο οποίο πιστεύουμε: "Δημιουργούμε την πόλη που θέλουμε να ζούμε". Έχουμε την τεχνογνωσία, το θάρρος και κυρίως τη διάθεση.
- Το πρόβλημα της στεγαστικής κρίσης στην Ελλάδα γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο τα τελευταία χρόνια. Με ποιον τρόπο θα μπορούσε να υπάρξει αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής; Θα μπορούσε το κέντρο της Αθήνας να αποκτήσει πάλι οικιστική ζωή;
Είναι αλήθεια πως το πρόβλημα της στέγασης παρατηρείται παντού, σε όλα τα μεγάλα αστικά κέντρα, και μελλοντικά θα αφορά όλο και περισσότερους ανθρώπους για μια σειρά από λόγους. Πιστεύουμε ωστόσο, πως θα συνέβαλλε σημαντικά στην αντιμετώπισή του η συνεργασία κράτους και ιδιωτών ώστε να δημιουργήσουν αυτό που αποκαλείται affordable housing. Το ενοίκιο δεν πρέπει να υπερβαίνει το 25% με 30% του εισοδήματος ενός νοικοκυριού. Όποτε βλέπουμε κινήσεις σε αυτή την κατεύθυνση, τις επικροτούμε και, αν μας δοθεί η ευκαιρία, θα συμμετάσχουμε ως εταιρεία. Επισημαίνω εδώ, όχι απαραίτητα για το κέρδος, αλλά για την προσφορά.
- Τη φετινή χρονιά τα τουριστικά έσοδα θα προσεγγίσουν τα 19 δισ. Τι θα πρέπει να γίνει σε επίπεδο υποδομών για να αυξηθούν αυτά τα έσοδα στο μέλλον;
Είναι αλήθεια ότι τα 19 δισ. έσοδα είναι ένα εντυπωσιακό νούμερο. Πραγματικά πιστεύω ότι αυτό, σε βάθος πενταετίας, μπορεί να γίνει 30 δισ., χωρίς όμως να αυξηθούν πολύ πάνω από τα 30 εκατ. οι ξένοι επισκέπτες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ποιοτική αναβάθμιση –που για πρώτη φορά τη βλέπουμε τα τελευταία 4 χρόνια– και επέκταση της τουριστικής περιόδου. Το έχουν πετύχει και αλλά κράτη. Γίνεται.
Όμως, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να επενδύσουμε σήμερα με στρατηγική και πρόγραμμα σε απαραίτητες υποδομές. Οι γνωστοί προορισμοί δεν αντέχουν άλλο, οι δημοτικές υποδομές θα καταρρεύσουν, υδροδότηση, ηλεκτροδότηση, αποχετεύσεις, χώροι στάθμευσης, περιορισμοί δόμησης, λιμάνια, μαρίνες και πολλά ακόμα πρέπει να γίνουν σήμερα. Αλλιώς θα χαθεί και αυτή η ευκαιρία.
- Ποια είναι η πιο δύσκολη στιγμή που αντιμετωπίσατε μέχρι σήμερα στην επαγγελματική σας καριέρα;
Έχοντας αλλάξει πολλές δουλειές στη ζωή μου, έχω βιώσει αρκετές προκλήσεις, όμως δεν θα ξεχάσω το 2011, όταν κινδυνεύσαμε με πτώχευση, παρόλο που είχαμε κάνει τα πάντα σωστά στα έργα μας. Ήταν η εποχή που η τραπεζική και οικονομική κρίση μάς οδηγούσε στο κενό. Μετρούσαμε τις μέρες μία-μία επί έναν χρόνο, με τα χρήματα να τελειώνουν. Τότε ένιωσα την ανάγκη να δημιουργήσω μια διέξοδο. Και αυτή βρέθηκε με "το project Τσιπούρα"! Φανταζόμουν τον εαυτό μου ψαρά στην Πάτμο. Τελικά η ιστορία έδειξε ότι δεν χρειάστηκε, καθώς όλα ήρθαν κατ’ ευχήν και είχαμε καλές εξελίξεις.
- Ποιο είναι το project εκείνο για το οποίο είστε μέχρι τώρα περήφανος και γιατί;
Αυτή η ερώτηση μου δημιουργεί πάντοτε μια αμηχανία. Υπάρχουν πολλά έργα που θυμάμαι και είναι γοητευτικά, αλλά η στιγμή της ολοκλήρωσης ενός γηπέδου ποδοσφαίρου και ο πρώτος αγώνας είναι το πιο δυνατό συναίσθημα γιατί έχει χιλιάδες κόσμου! Καραϊσκάκη, Λάρισα, ΑΕΚ και η πορεία συνεχίζεται. Είναι φανταστικό να βλέπεις πόσο χαρούμενοι έγιναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι με ένα κτίριο που ανέπτυξε η εταιρεία σου.
- Η Dimand σε 10 χρόνια...
Κατ’ αρχάς επιθυμώ όλοι οι άνθρωποι της Dimand να είναι υγιείς. Σε ό,τι με αφορά, θα ήθελα να μπορώ να προσφέρω στην εταιρεία, με όραμα που θα της δίνει κοινωνική και οικονομική υπεραξία, ώστε να πρωταγωνιστεί στη χώρα σε πρωτοβουλίες για το περιβάλλον, την κοινωνική αλληλεγγύη, την αρχιτεκτονική των κτιρίων και ποιος ξέρει σε ποιους άλλους τομείς.
* Αναδημοσίευση από την ελληνική έκδοση του περιοδικού Forbes
